کولونوسکوپی یک روش تشخیصی نسبتا ساده و سرپایی است که توسط آن متخصص گوارش، دیواره داخلی روده بزرگ را مشاهده می‌کند و در صورت وجود علائم و نشانه‌های بیماری آنها را بررسی می‌کند. کولونوسکوپی تحت بیهوشی کامل انجام می‌شود و بیمار حین انجام آن هیچگونه دردی احساس نخواهد کرد. رعایت نکات آمادگی قبل از انجام کولونوسکوپی مانند تخلیه کامل روده، در انجام موفقیت‌آمیز بودن این آزمایش تاثیر حیاتی دارد. کولونوسکوپی بدون عوارض بوده و دوره نقاهت خاصی ندارد.
کولونوسکوپی چیست؟
کولونوسکوپی (Colonoscopy) که تحت بیهوشی انجام می‌شود، یک تکنیک کم تهاجمی و سریع برای مشاهده روده بزرگ و راست‌روده (رکتوم) است. کولونوسکوپی برای تشخیص تغییرات غیرعادی در روده بزرگ مثل وجود زخم، التهاب یا پولیپ به کار می‌رود. در زمان انجام کولونوسکوپی تحت بیهوشی، یک لوله بلند و انعطاف‌پذیر به نام کولونوسکوپ (Colonoscope) وارد رکتوم یا مقعد می‌شود. کولونوسکوپ به یک دوربین بسیار ریز مجهز شده است و به پزشک این امکان را می‌دهد که همه فضای داخل روده بزرگ را مشاهده کند. در صورت نیاز، پزشک متخصص می‌تواند از کولونوسکوپی برای برداشتن پولیپ‌های ریز روده و نمونه‌برداری از بافت‌های غیرعادی داخل روده بزرگ هم استفاده کند.
کولونوسکوپی برای تشخیص چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟
کولونوسکوپی یک روش تشخیصی است. پزشک از آن برای مشاهده و معاینه دقیق دیواره داخلی روده بزرگ استفاده می‌کند تا علائم و نشانه‌ها را به دقت بررسی کند و در صورت وجود بیماری آن را تشخیص دهد. پزشک متخصص گوارش می‌تواند از کولونوسکوپی برای تشخیص بیماری‌های مختلفی استفاده نماید که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
غربالگری سرطان روده بزرگ
کولونوسکوپی غربالگری، در واقع یک تست پیشگیرانه است که برای بررسی بیماری‌های احتمالی روده استفاده می‌شود. هدف از انجام کولونوسکوپی غربالگری، تشخیص زودهنگام تومورهای روده و پیشگیری از سرطانی شدن آنها می‌باشد. آمارها نشان داده‌اند که انجام کولونوسکوپی غربالگری، نرخ ابتلا به سرطان روده بزرگ را به میزان 40 تا 69 درصد کاهش داده است (منبع). شما لازم است این نوع از غربالگری را انجام دهید، اگر:
- هر نشانه‌ای از سرطان روده در شما وجود دارد مثل وجود خون در مدفوع
- اگر سابقه قبلی یا سابقه خانوادگی از پولیپ روده یا سرطان روده دارید.
- اگر خویشاوند درجه یکی دارید که مبتلا به پولیپ روده یا سرطان روده است.
فراموش نکنید که نمونه‌برداری در حین انجام کولونوسکوپی، ممکن است به دلایل مختلفی انجام شود و الزاما نشانه سرطان نیست.
یافتن و برداشتن پولیپ روده
پولیپ‌های روده ضایعاتی هستند که ممکن است روی دیواره داخلی روده بزرگ رشد کنند. پولیپ روده ممکن است غیر سرطانی یا سرطانی خوش‌خیم یا بدخیم باشد. کولونوسکوپی، بهترین روش برای بررسی وجود پولیپ روده و برداشتن آن‌هاست. اگر قبلا پولیپ روده داشته‌اید، بهتر است با توصیه پزشک هر چند وقت یکبار کولونوسکوپی را انجام دهید. این کار، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد.
معاینه نشانه‌ها و علائم مشکلات گوارشی
دلیل بروز مشکلات گوارشی مثل خونریزی رکتوم، یبوست مزمن، اسهال مزمن، دردهای شکمی مزمن با استفاده از کولونوسکوپی مشخص می‌شود. همچنین با استفاده از کولونوسکوپی، می‌توان بیماری‌هایی مثل التهاب روده، سندرم کوهن (نوعی بیماری گوارشی که با اسهال مزمن و کاهش وزن شدید همراه است)، دیورتیکولوز (نوعی بیماری گوارشی که در آن کیسه‌های کوچک در داخل روده به وجود می‌آیند) را هم تشخیص داد.
آمادگی قبل از کولونوسکوپی
آمادگی قبل از کولونوسکوپی، نقش مهمی در موفقیت این روش دارد. اگر دستورالعمل‌های لازم برای آمادگی قبل از کولونوسکوپی را به درستی انجام ندهید، پزشک معالج شما قادر نیست کولونوسکوپی را انجام دهد. مهم‌ترین کارهایی که قبل از انجام کولونوسکوپی باید انجام دهید عبارتند از:
برای انجام کولونوسکوپی، روده شما باید کاملا خالی باشد.
برای انجام کولونوسکوپی باید روده شما کاملا پاک باشد تا پزشک بتواند داخل آن را به وضوح مشاهده کند. برای تخلیه روده، پزشک به شما داروهای ملین یا مسهل تجویز می‌کند که لازم است آن را همراه با آب مصرف کنید. معمولا 30 دقیقه بعد از مصرف این داروها، اثر آنها آغاز می‌شود و شما نیاز به اجابت مزاج پیدا می‌کنید.
خالی بودن روده به پزشک متخصص کمک می‌کند که از طریق کولونوسکوپی همه ناهنجاری‌های احتمالی موجود در روده شما را شناسایی کند. گاهی اوقات بیماران، قبل از کولونوسکوپی به خوبی تخلیه روده را انجام نمی‌دهند. در چنین شرایطی پزشک ممکن است به اشتباه ناهنجاری‌هایی را در روده شما تشخیص دهد. حتی گاهی پزشک مجبور می‌شود که کولونوسکوپی را تکرار کند.
در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید، با پزشک متخصص خود صحبت کنید.
ممکن است پزشک شما در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید محدودیت‌هایی قائل شود. باید هنگام معاینه اولیه پزشک را از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع کنید و درباره قطع یا ادامه آنها از او سوال کنید. عموما داروهایی که ممکن است در پروسه انجام کولونوسکوپی خلال ایجاد کنند یا دستور مصرف متفاوتی داشته باشند شامل این موارد است:
- مصرف داروهای رقیق کننده خون مثل آسپرین یا پلاویکس (Plavix)، قبل از کولونوسکوپی باید متوقف شود یا تحت نظر پزشک، دوز آنها دوباره تنظیم شود.
- اگر داروهای مکمل به ویژه مکمل‌های آهن مصرف می‌کنید، بهتر است یک هفته قبل از کولونوسکوپی، آنها را کنار بگذارید.
- داروهای دیابت و فشار خون قبل از کولونوسکوپی، باید با تایید پزشک و بر اساس دوز پیشنهادی وی استفاده شوند.
- داروهای فشار خون بهتر است در زمان آمادگی برای کولونوسکوپی مصرف شوند. در روز انجام کولونوسکوپی، لازم است حداقل دو ساعت قبل از انجام تست، داروهای فشار خون را مصرف کنید.
روز قبل از کولونوسکوپی، نباید هیچ غذای جامدی مصرف کنید.
بهتر است یک هفته قبل از کولونوسکوپی، از غذاهای نرم و دارای فیبر بالا استفاده کنید تا تخلیه روده آسان‌تر صورت بگیرد. مصرف اسموتی‌های شفاف، آبمیوه‌های شفاف، عصاره گوشت یا مرغ صاف شده در روز قبل از کولونوسکوپی، مجاز است.
قبل از انجام کولونوسکوپی باید حداقل 6 تا 8 ساعت ناشتا باشید.
لازم است از ساعات پایانی روز قبل از انجام کولونوسکوپی، حتی آب هم ننوشید. اگر طبق نظر پزشک، لازم است داروهای خاصی را در روز قبل از انجام کولونوسکوپی مصرف کنید، آن را فقط با یک جرعه آب میل کنید.
کولونوسکوپی چگونه انجام می‌شود؟
کولونوسکوپی یک آزمایش بسیار ساده و سریع است که تحت بیهوشی انجام می‌شود و شما هیچ گونه درد و ناراحتی را در حین انجام کولونوسکوپی، احساس نخواهید کرد. کولونوسکوپی معمولا بین 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد و مراحل انجام آن به شرح زیر است:
- برای انجام کولونوسکوپی، لباس مخصوص به شما داده خواهد شد.
- لازم است که شما به پهلو دراز بکشید و زانوهای خود را داخل شکم جمع کنید.
- داروهای بیهوشی به شما به صورت وریدی تزریق خواهند شد.
- پس از بیهوشی، پزشک کولونوسکوپ را از طریق مقعد وارد روده بزرگ شما خواهد کرد.
- از طریق لوله کولونوسکوپ، هوا یا دی اکسید کربن وارد روده بزرگ شما می‌شود. این کار باعث می‌شود که روده بزرگ باد کند و یک تصویر بهتر از پوشش داخلی روده بزرگ ایجاد شود.
اگر لازم به برداشتن پولیپ باشد، پزشک می‌تواند در حین انجام کولونوسکوپی، پولیپ‌های روده را به کمک قیچی‌های ریزی که در سر کولونوسکوپ قرار می‌گیرد، بردارد. اگر پزشک، تغییر غیرعادی را در پولیپ روده مشاهده کند، برای بررسی‌های بیشتر، بیوپسی (نمونه‌برداری) انجام می‌شود. این نمونه برای آزمایش‌های مربوط به عفونت قارچ یا باکتری به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شود.
اگر کولونوسکوپی برای ترمیم محل زخم و درمان خونریزی استفاده شود، ابتدا پزشک محل زخم را با استفاده از کولونوسکوپ شناسایی می‌کند، بعد از انجام نمونه‌برداری از محل زخم، از طریق ابزارهای مخصوص در سر کولونوسکوپ، محل آسیب را ترمیم می‌کند.
مراقبت‌های بعد از کولونوسکوپی
از آن جایی که کولونوسکوپی، یک عمل سرپایی و سریع است، بعد از انجام این آزمایش نیاز به مراقبت‌های خاصی ندارید. اما بهتر است برای بهبودی سریع‌تر بعد از کولونوسکوپی، به توصیه‌های زیر توجه کنید.
- بعد از کولونوسکوپی، استراحت کنید: معمولا یک تا دو ساعت طول می‌کشد که اثر داروهای آرام بخش از بین برود. سعی کنید در این بازه زمانی استراحت کنید.
- رژیم غذایی مناسب را رعایت کنید: اگر کولونوسکوپی برای برداشتن پولیپ انجام شده باشد، ممکن است پزشک تا چند روز برای شما محدودیت‌های غذایی در نظر بگیرد. به عنوان مثال، اکثر پزشکان توصیه می‌کنند که بعد از کولونوسکوپی غذاهای تند و سرخ کرده استفاده نکنید.
- داروهای خود را به موقع مصرف کنید: بعد از کولونوسکوپی، بعضی از پزشکان داروهایی را برای شما تجویز می‌کنند که احتمال بروز عوارض جانبی به خصوص خونریزی را برای شما کاهش می‌دهد. این داروها را در زمان مناسب و دوز تجویز شده مصرف کنید.
انجام کولونوسکوپی چه عوارضی دارد؟
به طور کلی، کولونوسکوپی، یک عمل سرپایی و بسیار کم خطر است. اما مانند هر اقدام دیگری، ممکن است خطراتی هم داشته باشد. مهم‌ترین عوارض کولونوسکوپی در ادامه توضیح داده شده است.
خونریزی در محل کولونوسکوپی
شایع‌ترین عارضه‌ای که بعد از کولونوسکوپی ممکن است تجربه کنید، خونریزی از محل انجام کولونوسکوپی است. این خونریزی کاملا طبیعی است و با گذشت زمان، به تدریج از بین می‌رود. معمولا پزشکان متخصص برای جلوگیری از خونریزی بعد از کولونوسکوپی، داروهایی مثل دافلون را تجویز می‌کنند. اما اگر خونریزی شما بیشتر از سه روز ادامه پیدا کرد، حتما آن را به پزشک متخصص خود اطلاع دهید.
پارگی دیواره روده بزرگ یا رکتوم
گاهی ممکن است در حین کولونوسکوپی، در دیواره روده بزرگ یا در محل رکتوم، پارگی اتفاق بیفتد. این پارگی در حین انجام کولونوسکوپی، بخیه زده می‌شود و به ندرت پیش می‌آید که این پارگی نیاز به جراحی داشته باشد.
واکنش به داروهای آرام بخش تزریق شده
بعضی از افراد ممکن است به داروهای آرام بخش تزریق شده برای بیهوشی حساسیت داشته باشند و علائمی مانند کاهش فشار خون، کاهش میزان اکسیژن یا کاهش ضربان قلب را نشان دهند. البته نگران نباشید. در تمام مدت انجام کولونوسکوپی، پزشک متخصص بیهوشی در کنار شماست و علائم حیاتی شما را چک می‌کند تا از بروز هرگونه مشکل جلوگیری کند.
تحریک آپاندیس یا بروز التهاب آپاندیس
یک مطالعه موردی که روی یک خانم 56 ساله انجام شد، نشان داد که افرادی که کولونوسکوپی انجام می‌دهند، بیشتر در معرض آپاندیسیت یا بروز التهاب آپاندیس هستند. بر اساس نتایج این تحقیق، هنوز دلیل بروز آپاندیسیت بعد از کولونوسکوپی، به طور دقیق مشخص نشده است. اما ممکن است داروهایی که فرد قبل از کولونوسکوپی مصرف می‌کند، باعث تغییر باکتری‌های روده و عفونی شدن آپاندیس شود. یک دلیل احتمالی دیگر، فشاری است که در حین کولونوسکوپی، از طرف روده به آپاندیس وارد می‌شود. خوشبختانه طبق آمارهایی که در این تحقیق منتشر شده است، این پدیده بسیار نادر است و در هر 10000 نفر، در 8 نفر ممکن است اتفاق بیفتد (منبع).
عوارض گوارشی شدید
سفت شدن شکم، استفراغ شدید، تهوع و قبه دنبال آن تب و لرز، جزو عوارض نادر ولی بسیار مهم بعد از کولونوسکوپی هستند که باید آنها را جدی بگیرید و در صورت مواجهه با آنها، فورا به پزشک مراجعه کنید.
هزینه انجام کولونوسکوپی با بیهوشی چقدر است؟
عواملی که روی هزینه انجام کولونوسکوپی با بیهوشی اثر می‌گذارند، عبارتند از:
- محل انجام آزمایش: شما می‌توانید کولونوسکوپی با بیهوشی را در بیمارستان‌های دولتی، بیمارستان‌های خصوصی یا کلینیک‌های جراحی محدود انجام دهید که هرکدام تعرفه‌های قیمتی مشخصی دارند.
- نوع ماده بیهوشی استفاده شده: نوع آرام بخشی که برای انجام کولونوسکوپی با بیهوشی به شما تزریق می‌شود، می‌تواند روی هزینه انجام کولونوسکوپی تاثیر داشته باشد.
- تخصص پزشک: مهارت و تخصص پزشک معالج و تکنیک‌هایی که برای انجام کولونوسکوپی به کار می‌برد، یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار روی قیمت کولونوسکوپی است.
- نوع کولونوسکوپی: اینکه پزشک معالج شما کولونوسکوپی با بیهوشی را برای غربالگری بیماری انجام دهد یا برای درمان بیماری، روی قیمت آن تاثیر گذار است. اگر در هنگام کولونوسکوپی، نیاز به نمونه‌برداری یا درمان‌های تکمیلی دیگر هم باشد، هزینه افزایش می‌یابد.
نتیجه گیری
کولونوسکوپی تحت بیهوشی انجام می‌شود و به عنوان یک روش استاندارد برای غربالگری و تشخیص زود هنگام بیماری‌های مربوط به روده بزرگ شناخته شده است. اگر قبل از انجام کولونوسکوپی، دستورالعمل‌های لازم برای آماده‌سازی روده را به دقت انجام دهید، نتیجه دقیق‌تری به دست خواهد آمد. کولونوسکوپی یک آزمایش ساده و کم‌خطر است، اما رعایت مراقبت‌های بعد از کولونوسکوپی، می‌تواند شما را از عوارض جانبی احتمالی کولونوسکوپی در امان نگه دارد.
سوالات متداول
برای انجام کولونوسکوپی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
کولونوسکوپی تحت نظر یک پزشک متخصص گوارش در کلینیک یا بیمارستان انجام می‌شود. در طول انجام کولونوسکوپی، یک پزشک متخصص بیهوشی هم برای چک کردن علائم حیاتی شما حضور دارد.
آیا کولونوسکوپی، نیاز به بیهوشی دارد؟
کولونوسکوپی با یک داروی آرام‌بخش قوی که به صورت وریدی تزریق می‌شود، انجام می‌شود.
آیا کولونوسکوپی روده، درد دارد؟
از آن جایی که این آزمایش تحت بیهوشی انجام می‌شود، شما هیچ درد و ناراحتی را احساس نخواهید کرد.
کولونوسکوپی چقدر طول می‌کشد؟
به طور متوسط انجام عمل کولونوسکوپی، 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد.
آیا انجام کولونوسکوپی به روده آسیب می‌زند؟
کولونوسکوپی یک عمل کم تهاجمی است و احتمال آسیب دیدن روده در این روش بسیار کم است.
آیا خونریزی بعد از کولونوسکوپی طبیعی است؟
بله. بعد از کولونوسکوپی ممکن است در محل انجام کولونوسکوپی، دچار خونریزی جزئی شوید. این مقدار اندک خونریزی طبیعی است و به تدریج از بین می‌رود.
تا چه اندازه خونریزی بعد از کولونوسکوپی طبیعی است؟
اگر مقدار خونی که از بدن خارج می‌شود، بیشتر از نصف فنجان باشد و این خونریزی تا سه روز ادامه پیدا کند، لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید.
چقدر طول می‌کشد تا بعد از کولونوسکوپی دستشویی برویم؟
بعد از گذشت دو الی سه ساعت از انجام کولونوسکوپی، روده شروع به حرکت و تخلیه شدن می‌کند.
دو ساعت قبل از کولونوسکوپی چه بخوریم؟
قبل از انجام کولونوسکوپی، لازم است حداقل 6 ساعت ناشتا باشید. دو ساعت قبل از کولونوسکوپی، حتی آب هم ننوشید.
چرا نباید قبل از کولونوسکوپی، آب بخوریم؟
افرادی که قبل از انجام کولونوسکوپی، نوشیدنی می‌خورند، دچار تهوع می‌شوند و این کار باعث بازگشت استفراغ به درون ریه‌ها می شود. از آن جایی که شما در حالت خواب عمیق هستید، ممکن است خفگی یا تنگی نفس شدید برایتان پیش بیاید.
آیا درمان سرطان روده با کولونوسکوپی امکان پذیر است؟
با کولونوسکوپی می‌توان پولیپ‌های کوچک روده که می‌توانند عامل شروع سرطان روده باشند را درمان کرد اما درمان سرطان روده در مراحل پیشرفته امکان پذیر نیست.
چقدر طول می‌کشد تا جواب کولونوسکوپی آماده شود؟
معمولا جواب کولونوسکوپی در همان روز به شما داده می‌شود. اگر در حین انجام کولونوسکوپی، نمونه‌برداری از بافت انجام شده باشد، نتیجه بیوپسی چند روز بعد آماده می‌شود.
کولونوسکوپی زنان چگونه انجام می‌شود؟
روش انجام کولونوسکوپی در زنان و مردان با هم تفاوتی ندارد. اما بعضی از خانم‌ها دوست دارند که پزشک معالج آنها خانم باشد.
آیا انجام کولونوسکوپی در بارداری خطرناک است؟
به طور معمول، کولونوسکوپی در خانم‌های باردار انجام نمی‌شود.
قبل از کولونوسکوپی، مصرف چه غذاهایی ممنوع است؟
در هفته قبل از کولونوسکوپی، از مصرف غذاهایی که دیر هضم می‌شوند، مثل آجیل‌ها، غذاهای چرب و حبوبات خودداری کنید. در روز قبل از کولونوسکوپی، از مصرف مواد غذایی دارای رنگ قرمز خودداری کنید، زیرا ممکن است در کولونوسکوپی با خون اشتباه گرفته شود.
از کجا بفهمیم فرآیند آماده شدن برای کولونوسکوپی تکمیل شده‌است؟
زمانی که مدفوع شما به شکل یک مایع شفاف و زردرنگ در بیاید، شما برای انجام کولونوسکوپی آماده‌اید.
چرا باید فرآیند آمادگی قبل از کولونوسکوپی را تکمیل کنم؟
ممکن است مدفوع شما قبل از پایان فرآیند آماده سازی به رنگ شفاف در بیاید، اما لازم است آماده سازی را کامل کنید تا مدفوعی که در بخش‌های بالا روده قرار دارد، به طور کامل تخلیه شود.
اگر در حین آماده شدن برای کولونوسکوپی، روده به طور کامل تخلیه نشد، چه باید کرد؟
بهترین کار این است که با پزشک متخصص خود تماس بگیرید و تاریخ انجام کولونوسکوپی را تغییر دهید. اما گاهی ممکن است پزشک با تغییر دادن داروی ملین یا تجویز مصرف منیزیم سولفات، شما را برای انجام کولونوسکوپی آماده کند.