آندوسونوگرافی EUS یک فرآیند تشخیصی کم تهاجم است که به بررسی عملکرد و شرایط تمامی اجزای دستگاه گوارش می‌پردازد. این روش برای بررسی احتمال وقوع سرطان، رگ‌های لنفی، کیست‌ها و هرگونه ناهنجاری در دستگاه گوارش قابل استفاده است. پزشک در ابتدا یک لوله انعطاف‌پذیر را وارد دهان می‌کند و سری آندوسونوگرام با نزدیک شدن به اعضای بدن، تصاویر دقیقی از اعضای مختلف تهیه خواهد کرد. پزشک پس از بررسی این تصاویر و در صورت وجود مشکل، فرآیند درمان را آغاز خواهد کرد. آندوسونوگرافی یک روش تشخیصی دقیق است و گاهی اوقات نتایج آن با دقت بالاتری از سی‌تی اسکن به تشخیص و درمان بیماری‌های دستگاه گوارش کمک می‌کند. این فرآیند کاملا کم تهاجم است و فرد پس از گذشت 24 ساعت می‌تواند روند زندگی و تغذیه عادی خود را مجددا آغاز کند.
آندوسونوگرافی EUS چیست؟
سونوگرافی آندوسکوپیک (EUS) یا آندوسونوگرافی نوعی مداخله است که به پزشک امکان می‌دهد تا از مجرای گوارشی، بافت‌ها و ارگان‌های اطراف آن همچون ریه‌ها، تصویربرداری کرده و اطلاعات دقیقی درباره وضعیت آنها بدست آورد. آزمایش سونوگرافی از امواج صوتی برای عکس‌برداری از اعضای داخلی استفاده می‌کند.
در زمان انجام این مداخله، یک دستگاه سونوگرافی کوچک بر روی نوک آندوسکوپ نصب میشود. آندوسکوپ نوعی لوله کوچک، انعطاف‌پذیر و مجهز به نور بوده که یک دوربین به آن متصل است . زمانی که آندوسکوپ و دوربین به درون مسیر گوارشی فوقانی یا تحتانی وارد می‌شوند، پزشک می‌تواند تصاویر باکیفیتی از اعضا تهیه کند. از آنجایی که آندوسونوگرافی می‌تواند به اندام تحت معاینه نزدیک شود، تصاویر بدست آمده از آن معمولا دقیق‌تر از تصاویری است که توسط سونوگرافی معمولی ثبت میشود (سونوگرافی معمولی باید از بیرون بدن حرکت کند).
انواع آندوسونوگرافی
آندوسکوپی فوقانی نوعی مداخله EUS است که قسمت‌های فوقانی مجرای گوارشی زیر را معاینه می‌کند:
- پوشش مری، معده و روده کوچک
- گره‌های لنفاوی، عروق خونی، کیست‌ها و تومورها
- اندام‌های نزدیک مانند پانکراس، کیسه صفرا و مسیرهای صفراوی
آندوسونوگرافی تحتانی نیز قسمت پائینی مجرای گوارشی شما را معاینه می‌کند که شامل موارد زیر است:
- اسفنکتر مقعدی (عضلات حول مقعد)
- عروق خونی، گره‌های لنفاوی، کیست‌ها و تومورها
- پوشش روده بزرگ (رکتوم و روده بزرگ)
کاربردهای آندوسونوگرافی EUS
آندوسونوگرافی می‌تواند به پزشک در تشخیص بیماری‌های مختلف کمک کند. آندوسونوگرافی در واقع دقیق‌ترین روش برای بررسی سنگ‌های صفراوی کوچک و پانکراتیت مزمن است که شاید توسط اسکن‌ها و آزمایشات دیگر قابل تشخیص نباشد. از این روش همچنین می‌توان برای کمک به تعیین دلایل آزمایشات غیرطبیعی کبد و دردهای شکمی فوقانی استفاده کرد.
علاوه بر این، آندوسونوگرافی به پزشک شما کمک می‌کند تا از بافت عضو موردنظر خود نمونه بردارد و کیست‌ها یا تومورهای موجود در پانکراس، شاخه‌های صفراوی و گره‌های لنفاوی موجود در سینه و شکم را ارزیابی کند. در نهایت، اگر سرطان مری، معده یا پانکراس برای فرد تشخیص داده شوند، این روش می‌تواند مرحله دقیق بیماری را مشخص کند تا بهترین شیوه درمان برای بیمار انتخاب شود.
آندوسونوگرافی معمولا برای موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- شفاف‌سازی ماهیت ناهنجاری غیرطبیعی شناسایی‌شده توسط آزمایشات پیشین
- بررسی کیسه صفرا و یا بزرگ‌شدن مجراهای صفراوی
- بررسی سایر دلایل دردهای شکمی خصوصا سنگ‌های صفراوی کوچک و یا پانکراتیت مزمن که شاید در آزمایشات قبلی تشخیص داده نشده‌اند.
- بررسی گره‌های لنفاوی بزرگ‌شده
- ارزیابی تومورها یا کیست‌ها در پانکراس
- ارزیابی تومورهای مری، معده یا پانکراس
- تخلیه شبه‌کیست‌های پانکراس یا تجمع مایعات غیرطبیعی دیگر در شکم
- درمان پانکراس و کبد با دارورسانی دقیق
آندوسونوگرافی یکی از رایج‌ترین روش‌های تصویربرداری است که برای تشخیص سرطان پانکراس مورد استفاده قرار می‌گیرد. EUS همچنین بهترین روش برای نمونه‌گیری از تومور است تا پزشک از طریق آن بتواند سرطان پانکراس را به طور قطعی تشخیص دهد. آندوسونوگرافی شاید بتواند توده‌های کوچک پانکراس که توسط سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی تشخیص داده نشده‌اند را نیز پیدا کند.
چه کسی باید تحت مداخله آندوسونوگرافی قرار بگیرد؟
پزشکان از آندوسونوگرافی برای ارزیابی یا تشخیص موارد زیر استفاده می‌کنند:
- درد شکمی یا قفسه سینه
- گسترش سرطان (متاستاز)
- توده، زخم (بافت غیرطبیعی) و یا رشد توده‌ای که در تصاویر سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی دیده شده است
- مشکلات مسیر گوارشی همچون بیماری التهابی روده (IBD)، سرطان روده و فیشرهای مقعدی
- بیماری‌های کیسه صفرا همچون سنگ کیسه صفرا و التهاب کیسه صفرا
- بیماری‌های ریوی از جمله سرطان ریه
- بیماری‌های پانکراس مثل سرطان پانکراس، کیست‌های پانکراس و التهاب پانکراس
- اختلالات بلع همچون مری بارت
آماده سازی‌های آندوسونوگرافی
این آزمایش در اکثر موارد به صورت سرپایی انجام میشود. اما به ندرت پیش می‌آید که نیاز باشد بیمار تا شب در بیمارستان بماند. با این حال، حتما دستورات زیر را پیش از معاینه رعایت فرمائید:
- حدود 8 ساعت پیش از انجام آزمایش از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید.
- در صورت دارا بودن موارد زیر نیز به پزشک خود اطلاع دهید:
- ابتلا به هرگونه آلرژی یا مشکلات قلبی یا ریوی
- بارداری یا احتمال باردار بودن
- اگر قبلا آندوسکوپی کرده‌اید و یا به داروها یا رنگدانه‌های مورد استفاده حساسیت دارید
- اگر پیش از انجام امور دندان‌پزشکی، آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید
- اگر برای عارضه غلظت خون دارو مصرف می‌کنید (مثلا هپارین، کومادین یا ترکیبات آسپیرین)، حتما به پزشک خود اطلاع دهید. به طور کلی، مصرف این داروها را باید چند روز پیش از انجام آزمایش قطع کنید. اما در برخی موارد، شاید لازم باشد مصرف داروهای خود را ادامه دهید.
- اگر به بیماری دیابت مبتلا هستید، حتما از پزشک خود سوال کنید که آیا باید انسولین یا داروهای قندتان را پیش از آزمایش مصرف کنید یا خیر.
- داروهای فشارخون و بیماری‌های قلبی را می‌توانید مانند همیشه در صبح آزمایش مصرف کنید و احتمالا مانعی وجود نخواهد داشت.
- اگر داروهای خود را صبح مصرف می‌کنید، تنها یک جرعه آب بنوشید.
- هیچ گونه داروی ضداسیدی مصرف نکنید.
- فرد همراه، لیست کاملی از داروهای دارای نسخه و بدون نسخه‌ای که مصرف می‌کنید را داشته باشد.
- لیست کاملی از سوابق پزشکی و عکس‌های اشعه ایکسی که به مشکل فعلی‌تان مرتبط است را همراه داشته باشید.
- حتما یک فرد بالغ باید شما را به منزل بازگرداند. اثرات داروهای مورد استفاده در حین مداخله، به مدت چند ساعت در بدن باقی می‌مانند. به هیچ عنوان نباید پس از انجام آندوسونوگرافی رانندگی کنید.
مراحل آندوسونوگرافی
حین آزمایش آندوسونوگرافی، به پهلو بخوابید و سپس:
1. نوعی آنژیوکت به رگ شما وصل میشود تا از طریق آن مایعات و داروها را دریافت کنید و آرام و خواب‌آلود شوید.
2. پزشک برای انجام سونوگرافی گوارش فوقانی، آندوسکوپ را از طریق دهان وارد بدن می‌کند. اما برای انجام سونوگرافی گوارش تحتانی، آندوسکوپ را از رکتوم (راست‌روده) وارد بدن خواهد کرد. اگر آندوسونوگرافی گوارش فوقانی دارید، پزشک شاید از بی‌حس‌کننده در گلوی شما استفاده کند تا مداخله راحت‌تر انجام شود.
3. پزشک تصاویر را از طریق یک مانیتور مورد بررسی قرار می‌دهد و مسیر امواج صوتی را تنظیم می‌کند تا به تصویر واضحی دست پیدا کند.
4. اگر آندوسونوگرافی، ناحیه مشکوکی را شناسایی کند، پزشک یک نمونه کوچک از سلول یا بافت مشکوک را به کمک روش آسپیراسیون و با سوزن نازک برمی‌دارد.
5. اگر آندوسونوگرافی مجموعه‌ای از مایعات غیرطبیعی را نشان دهد (مثلا شبه‌کیست)، پزشک شاید از آندوسکوپ برای قرار دادن استنت استفاده کند تا آن را تخلیه نماید.
مراقبت‌های بعد از آندوسونوگرافی
پس از انجام آندوسونوگرافی می‌توانید تا هر زمان که لازم بود استراحت کنید. فشار خون و ضربان قلب شما ثبت میشود و اگر مبتلا به دیابت هستید، قند خون‌تان نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. در صورت بروز هر گونه مشکل و یا کاهش سطح اکسیژن خون در حین انجام مداخله، نرخ تنفس شما مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت نیاز از اکسیژن کمکی استفاده خواهد شد.
پیش از ترک کلینیک، پزشک شما نتایج تصویربرداری و هر گونه دارو و معاینات بیشتر و یا نیاز به دریافت نوبت بعدی را با شما مطرح خواهد کرد. از آنجایی که مصرف آرام‌بخش در حین انجام آندوسونوگرافی ممکن است باعث فراموشی شما شود، بهتر است یک فرد معتمد در زمان ارائه این اطلاعات توسط پزشک همراهتان باشد. البته در اکثر مواقع، یک گزارش کوتاه کتبی به شما ارائه میشود.
علی‌رغم تزریق آرام‌بخش، شاید پس از انجام مداخله کاملا احساس هشیاری کنید اما دارو تا حدود 24 ساعت در خون شما باقی می‌ماند و امکان دارد احساس خواب‌آلودگی و یا ضعف حافظه داشته باشید.
در 24 ساعت آینده:
- شما باید یک روز کامل در محلی آرام استراحت کنید.
- پس از آزمایش، شاید حس نفخ و دفع گاز معده داشته باشید. این امر کاملا طبیعی است و در چند ساعت آتی بهبود می‌یابد.
- شاید چند روز گلودرد داشته باشید.
- پس از مداخله، احتمالا می‌توانید رژیم غذایی روزانه و مصرف داروهای خود را از سر بگیرید.
- رانندگی نکنید، با ابزارهای خطرناک کار نکنید، اسناد حقوقی را امضا نکنید و تصمیمات مهم نگیرید.
- الکل و یا داروهای خواب آور/اعصاب مصرف نکنید.
عوارض آندوسونوگرافی
آندوسکوپی مداخله‌ای بسیار ایمن است اما ممکن است عوارض احتمالی زیر را به همراه داشته باشد:
گلو درد
شاید به مدت 24 ساعت در گلوی خود احساس درد کنید. اگر درد شدیدی در ناحیه گلو، سینه یا شکم خود داشتید، حتما با بیمارستان تماس بگیرید.
نفخ
شاید تا چندین ساعت پس از انجام آزمایش، دچار نفخ یا دردهای شکمی خفیف شوید. دلیل این امر، مقدار هوایی است که متخصص آندوسکوپی حین آزمایش وارد معده شما می‌کند.
خون‌ریزی
احتمال خون‌ریزی در ناحیه نمونه‌برداری از بافت وجود دارد. مقدار خون‌ریزی معمولا بسیار کم است و خود به خود نیز قطع میشود. در موارد نادر، شاید به دریافت خون نیاز پیدا کنید.
پارگی خفیف
احتمال پارگی مری، معده یا روده کوچک وجود دارد، البته بسیار نادر و در عین حال جدی است.
ورود مایعات به درون ریه‌ها
احتمال بسیار کمی برای ورود مایعات از دهان شما حین آزمایش به درون ریه‌ها وجود دارد. پرستار در زمان انجام آزمایش از نوعی لوله استفاده می‌کند تا حجم زیادی از مایعات موجود در دهان شما را تخلیه کند تا احتمال بروز این مشکل به حداقل برسد.
تنگی نفس
واکنش به ماده خواب‌آور می‌تواند موجب بروز مشکل در تنفس شود که البته بسیار نادر است. پرستار سطح اکسیژن خون را حین آزمایش بررسی می‌کند. بیمار از طریق لوله‌ای که بر روی بینی وی قرار گرفته است، اکسیژن موردنیاز برای تنفس را دریافت می‌کند (کانولای بینی).
عوارض جدی آزمایش آندوسونوگرافی بسیار نادر هستند. اگر دچار عارضه جدی یا درد شکمی طاقت‌فرسا شدید، رنگ مدفوعتان خیلی تیره شد و یا درد زیادی در قفسه سینه خود احساس کردید، حتما به اورژانس مراجعه کنید.
کلام آخر
سونوگرافی آندوسکوپی یا آندوسونوگرافی از نوعی آندوسکوپ خاص با پروب (پویشگر) فراصوتی استفاده می‌کند. آندوسونوگرافی نه تنها برای معاینه مشکلات موجود در مسیر گوارش بلکه برای بررسی وضعیت اعضای نزدیک به آن همچون پانکراس و کبد نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس این که کدام ناحیه از بدن دچار مشکل شده است، متخصص گوارش دستگاه آندوسونوگرافی را از طریق دهان یا مقعد وارد بدن شما می‌کند. آندوسونوگرافی معمولا مداخله‌ای سرپایی است و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد.
سوالات متداول
مزایای آندوسونوگرافی چیست؟
اگر آزمایشی مانند آندوسکوپی یا سی‌تی‌اسکن انجام داده باشید که نوعی مشکل غیرطبیعی را تشخیص داده‌اند، آندوسونوگرافی جهت انجام اسکن‌های دقیق‌تر استفاده میشود تا پزشک بتواند بهترین درمان بیماری را بر اساس آن انتخاب کند.
چه مداخلات دیگری حین آندوسونوگرافی انجام میشود؟
پزشک متخصص شاید آسپیراسیون با سوزن نازک را حین آندوسونوگرافی انجام دهد. در این مداخله، پزشک از آندوسونوگرافی برای هدایت سوزن نمونه‌برداری استفاده می‌کند تا قسمت کوچکی از بافت یا مایع را بردارد. سپس نمونه به آزمایشگاه فرستاده میشود و متخصص آزمایشگاه (پاتولوژیست) نشانه‌های احتمالی وجود بیماری‌های مختلف همچون سلول‌های غیرطبیعی و سرطانی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
آزمایش آندوسونوگرافی چقدر طول می‌کشد؟
آندوسونوگرافی یک روش بررسی ساده است که معمولا کمتر از یک ساعت زمان می‌برد. اما نمونه‌برداری یا تخلیه کیست، به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت.
قیمت آندوسونوگرافی EUS چقدر است؟
هزینه این فرآیند به مدل آندوسونوگرافی، نوع مرکز درمانی ( دولتی یا خصوصی) و هزینه‌های جانبی همچون بی‌هوشی بستگی دارد. از این رو، تعیین هزینه دقیق آن امکان‌پذیر نیست. جهت دریافت اطلاعات تکمیلی درباره هزینه آندوسونوگرافی با ما تماس بگیرید.
آیا هزینه آندوسونوگرافی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد؟
بله در اکثر موارد، آندوسونوگرافی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. البته جهت کسب اطلاعات دقیق درباره این مورد با بیمه‌گذار خود تماس بگیرید.
تفاوت آندوسونوگرافی با ERCP چیست؟
اصلی‌ترین تفاوت میان این دو سونوگرافی این است که آندوسونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصویر مجازی استفاده می‌کند، در حالی که مداخله ERCP از دوربین ویدئویی کمک می‌گیرد. این دو روش معمولا برای معاینه اعضایی همچون کبد، کیسه صفرا و پانکراس استفاده می‌شوند.
آیا می‌توان آندوسونوگرافی را همراه ERCP استفاده کرد؟
ERCP و آندوسونوگرافی روش‌هایی ایمن برای مدیریت بیماری‌های صفراوی و پانکراس محسوب می‌شوند. ترکیب این دو روش می‌تواند پیچیدگی‌ها و عوارض زیادی را به وجود آورد.
آیا آندوسونوگرافی از ERCP برای پانکراس بهتر است؟
در تشخیص سبب‌شناسی IAP، آندوسونوگرافی دقت تشخیصی بالاتری نسبت به ERCP دارد (64 درصد در برابر 34 درصد) و برای تشخیص ابتلا به بیماری‌های صفراوی و پانکراتیت مزمن باید به عنوان گزینه اصلی مورد استفاده قرار گیرد.
آیا آندوسونوگرافی می‌تواند کیست پانکراس را بردارد؟
یکی از مزایای اصلی آبلیشن به کمک آندوسونوگرافی این است که روشی نسبتا غیرتهاجمی بوده و در مقایسه با عمل جراحی برای برداشتن یا از بین بردن کیست‌ها، بسیار ساده‌تر و راحت‌تر است.