سرطان مری یا کانسر مری (به انگلیسی: Esophageal Cancer) یکی از بدخیم ترین و کشنده ترین سرطان های دستگاه گوارش است که بیماران را با مشکلات زیادی رو به رو می کند و درمان سرطان مری نیز بصورت ترکیبی از جراحی، آندوسکوپی، شیمی درمانی و رادیوتراپی (پرتودرمان – اشعه درمانی) بوده که فوق العاده دشوار است.
سرطان مری چیست؟
سرطان مری دهمین سرطان شایع در جهان است. از بافت‌های مری شروع می‌شود، لوله عضلانی بلندی که غذا را از گلو به معده منتقل می‌کند. تومورهای ناشی از این بیماری ممکن است تا زمانی که سرطان گسترش نیافته علائم قابل توجهی ایجاد نکند. متخصصین و جراحان، این سرطان در مراحل اولیه را با جراحی برای برداشتن تومورها یا کاهش علائم درمان می‌کنند. آنها ممکن است از درمان‌هایی مانند شیمی درمانی، پرتودرمانی و ایمونوتراپی برای درمان این بیماری پیشرفته‌تر یا مراحل بعدی استفاده کنند. هنگامی که آنها نمی‌توانند سرطان را درمان کنند، بر کمک به مردم برای زندگی طولانی‌تر، کاهش علائم و حفظ کیفیت زندگی تمرکز می‌کنند. محققان پزشکی در حال کار بر روی درمان‌هایی هستند که به افراد مبتلا به سرطان مری کمک می‌کند عمر طولانی‌تری داشته باشند.
انواع شایع سرطان مری
دو نوع رایج سرطان مری وجود دارد:
کارسینوم سلول سنگفرشی: زمانی اتفاق می‌افتد که سرطان در سلولهای صاف و نازک که بافت مری را تشکیل می‌دهند، شروع می‌شود. این شکل از سرطان اغلب در بالا یا وسط مری ظاهر می‌شود، اما می‌تواند در هر جایی ظاهر شود.
آدنوکارسینوم: زمانی رخ می‌دهد که سرطان در سلولهای غده‌ای مری که مسئول تولید مایعاتی مانند مخاط هستند، شروع می‌شود. آدنوکارسینوما بیشتر در قسمت تحتانی مری دیده می‌شود.
علائم سرطان مری چیست؟
در مراحل اولیه سرطان مری، احتمالاً هیچ علامتی را تجربه نخواهید کرد؛ اما با پیشرفت سرطان، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- کاهش وزن ناخواسته
- سوءهاضمه
- سوزش سردل
- درد یا مشکل در هنگام بلع
- خفگی مکرر هنگام غذاخوردن
- استفراغ
- برگشت غذا به مری
- درد قفسه سینه
- خستگی
- سرفه مزمن
- سکسکه
برخی از علائم سرطان مری و حنجره عبارت است از:
- تغییر در صدا مانند صدای خشن
- درد هنگام بلع یا مشکل در بلع
- یک توده یا تورم در گردن شما
- سرفه یا تنگی نفس طولانی‌مدت
- گلودرد یا گوش‌درد مداوم
- صدای خس‌خس بلند هنگام تنفس
- در موارد شدید، مشکل در تنفس
علل سرطان مری
براساس تحقیقات، یک عامل خاص در بروز این سرطان نقش ندارد و عوامل زیادی در ایجاد سرطان مری دخیل هستند. از جمله عوامل شایعی که احتمال بروز سرطان مری را در بدن افزایش می‌دهد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رفلاکس معده (GERD)
بازگشت مکرر اسید یا محتویات معده به داخل مری، رفلاکس معده گفته می‌شود. این بیماری یکی از شایع‌ترین علت سرطان مری در افراد است. چرا که در طولانی مدت دیواره‌های مری را به شدت آسیب پذیر و ملتهب می‌کند.
خوردن نوشیدنی‌های بسیار داغ
اگر عادت دارید که چای، قهوه، شیر یا سایر نوشیدنی‌های خود را با دمای بسیار بالا و داغ میل کنید، در معرض خطر ابتلا به سرطان مری قرار خواهید داشت. پس اکیدا توصیه می‌کنیم که در این خصوص صبوری بیشتری به خرج داده و اجازه دهید تا نوشیدنی شما اصطلاحا از دما بیفتد.
استفاده مکرر از تنباکو و الکل
استفاده روزانه و منظم مردم عادی از تنباکو از جمله قلیان کشیدن، سیگار کشیدن و در عین حال مصرف بیش از حد الکل یکی از عوامل شناخته شده ایجاد سرطان مری در هر طیف سنی است.
این مواد به سبب تحریک مخاط گلو، سلولهای سنگفرشی مری را ملتهب می‌سازند و خطر ابتلا به این نوع سرطان را بالا می‌برند.
یکی از مهمترین عوامل ابتلا و پیشرفت سرطان مری، سیگار کشیدن است.
چاقی و اضافه وزن مفرط
چاقی یا اضافه وزن یکی از عوامل بسیار مهم دخیل در ایجاد سرطان مری است. تحقیقات نشان داده است که احتمال ابتلا به سرطان مری در افرادی که شاخص توده بدنی (BMI) آنها 40 یا بیشتر است، 6 برابر بیشتر از سایر افرادی است که دارای شاخص توده بدنی 5/18 تا 25 هستند.
محققان در این بررسی تحقیقاتی این‌طور توضیح دادند که سطح بالای بافت چربی در بدن باعث افزایش تولید انسولین و هورمون‌های پروتئینی به نام آدیپوسیتوکین در بدن می‌شود.
اصلی‌ترین وظیفه هورمون آدیپوسیتوکین کنترل حساسیت بدن به انسولین و تعادل قند خون است. این دو عامل التهابات و فشار شکمی را در بدن بالا برده و باعث حساسیت بسیار زیاد مری خواهند شد.
مری بارت (Barrett’s Esophagus)
بین مری و معده یک دریچه بسیار مهم به نام اسفنکتر تحتانی وجود دارد که با گذشت زمان تحت تاثیر عواملی همچون چاقی، مصرف داروها و.. دچار اختلال شده و در این شرایط دائما اسید معده به مری باز می‌گردد و اگر قسمت انتهایی مری را تغییر دهد، فرد به بیماری مری بارت مبتلا شده است. مری بارت احتمال بروز سرطان مری را در افراد افزایش می‌دهد.
آیا سرطان مری کشنده است؟
اگرچه بسیاری از افراد مبتلا به سرطان مری به دلیل این بیماری جانشان را از دست می‌دهند، اما میزان بقا در حال بهبود است. درجه تومور نشان می‌دهد که سلولهای سرطانی در زیر میکروسکوپ چقدر غیرطبیعی به نظر می‌رسند و احتمال رشد و گسترش تومور چقدر سریع است. مراحل اولیه سرطان مری مرحله ۰ (دیسپلازی درجه بالا) است. سپس از مرحله I (۱) تا IV (۴) متغیر است. به‌عنوان یک قاعده، هرچه این تعداد کمتر باشد، سرطان کمتر گسترش‌یافته است. تعداد بالاتر، مانند مرحله IV، به معنای گسترش بیشتر سرطان است.
ازآنجایی‌که داروهای مورداستفاده برای درمان درد اغلب بسیار قوی هستند، ممکن است فرد اغلب اوقات خواب‌آلود باشد یا دچار سردرگمی شود. این حالات با کندشدن عملکرد بدن تشدید می‌شوند. به‌عنوان مثال، ضربان قلب کند می‌شود، یعنی خون اکسیژن کمتری به مغز می‌رساند. یک فرد ممکن است از هوشیاری خارج شود و در یادآوری اتفاقات یا تمرکز کردن مشکل داشته باشد. تغییرات در عملکردهای بدن نیز منجر به تنفس کم‌عمق و از دست دادن کنترل مثانه و روده می‌شود.
راه‌های تشخیص سرطان مری
روش های متعددی برای تشخیص سرطان مری وجود دارند که در ادامه به معرفی آنها می پردازیم.
بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی
اگر علائمی دارد که نشان می دهد شما به سرطان مری مبتلا شده اید باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک پس از مشاهده علائم در مورد سابقه خانوادگی و وضعیت سلامتی شما سوالاتی را می پرسد. اگر در طول این بررسی ها مشخص گردد شخصی از خانواده شما به این سرطان مبتلا است، پزشک از بیمار می خواهد خود را برای آزمایشات بیوپسی و تصویربرداری آماده سازد.
تشخیص سرطان مری با آزمایشات تصویربرداری
تست‌های تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس، میدان‌های مغناطیسی، امواج صوتی یا مواد رادیواکتیو برای ایجاد تصاویری از داخل بدن بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند. آزمایش‌های تصویربرداری ممکن است به دلایل مختلفی قبل و بعد از تشخیص سرطان مری انجام شوند که این دلایل به شرح زیر هستند:
- برای مشاهده یک منطقه مشکوک که ممکن است درگیر سلولهای سرطانی باشد
- برای بررسی این امر که بیماری سرطان تا چه حد گسترش یافته است
- برای تعیین این موضوع که درمان تا چه حد موثر بوده است
- برای بررسی علائم احتمالی سرطان پس از درمان
- برای آزمایش بلع باریم
اگر بیمار با مشکل بلع به پزشک مراجعه کند، گاهی اوقات آزمایش بلع باریم اولین آزمایشی است که انجام می‌شود. در این آزمایش از بیمار خواسته می شود که مایع غلیظ و گچی رنگی به نام باریم را ببلعید تا دیواره های مری را بپوشاند. هنگامی که عکسبرداری با اشعه ایکس انجام می شود، باریم بلعیده شده خطوط مری را مشخص می کند. این آزمایش می تواند به تنهایی یا به عنوان بخشی از بررسی مری در تشخیص سرطان مری مورد استفاده قرار گیرد. آزمایش بلع باریم می‌تواند هر ناحیه غیرطبیعی را در پوشش داخلی مری نشان دهد، اما نمی‌توان از آن برای تعیین میزان گسترش سلولهای سرطانی در خارج از مری استفاده کرد.
آزمایش بلع باریم می تواند سرطان های کوچک و اولیه را نیز نشان دهد. سرطان‌های اولیه می توانند مانند برجستگی های گرد کوچک یا نواحی صاف و برجسته (به نام پلاک) به نظر برسند، در حالی که سرطان های پیشرفته مانند مناطق بزرگ نامنظم به نظر می رسند و می توانند باعث باریک شدن قسمت داخلی مری شوند.
راه های درمان سرطان مری
هدف از درمان سرطان مری، کنترل علائم است.
درمان با عمل جراحی باز و آندوسکوپی
در آوردن تمامی تومور تنها در ۴۵٪ از بیماران امکان پذیر است و در اکثر موارد، بقایایی از سلولهای تومور در لبه های محل جراحی باقی می مانند. امروزه جراحان باتجربه قفسه سینه بیشتر از خارج کردن مری از طریق قفسه سینه استفاده می کنند.
خارج کردن آدنوکارسینوم یا سرطان سلول سنگفرشی سطحی از طریق آندوسکوپ، در حال بررسی است، ولی تاکنون مشخص نشده است که احتمال بقای ناشی از آن، مشابه احتمال بقای حاصل از روشهای جراحی متداول باشد. به همین ترتیب، تأثیر تخریب ضایعات در ناحیه مری بارت بر روی کاهش مرگ و میر بعدی ناشی از کارسینوم مری، نامشخص است.
برخی متخصصان، از عمل جراحی فوندوپلیکاسیون (یعنی برداشتن محل اتصال معده به مری) به عنوان روشی برای پیشگیری از ایجاد سرطان مری در بیماران دارای مری بارت حمایت کرده اند.
درمان با داروهای شیمی درمانی و رادیوتراپی
ارزیابی داروهای شیمی درمانی در سرطان مری میسر نبوده است. با این حال، کاهش قابل توجه ابعاد تومور در ۱۵ تا ۲۵ درصد از بیماران پس از درمان تک دارویی و ۳۰ تا ۶۰ درصد از بیماران پس از درمان چند دارویی (از جمله سیس پلاتین) گزارش شده است.
در زیر مجموعه کوچکی از بیماران که تومورهای شان، ژن HER2 / neu را بیش از حد بیان می کند، به نظر می‌رسد که نوعی آنتی بادی تک دودمانی (داروهای مونوکلونال) به نام تراستوزوماب (هرسپتین) احتمال موفقیت را به ویژه در بیماران دچار ضایعات معده – مری، بیش از پیش افزایش دهد.
به نظر می رسد استفاده از نوعی داروی ضد رگ زایی در سرطان مری به نام بواسیزوماب (آوستین)، تنها ارزش محدودی در درمان سرطان مری داشته باشد.
ترکیب شیمی درمانی و رادیوتراپی به عنوان روش درمانی اولیه در سرطان مری، خواه به تنهایی یا همراه با جراحی مری به دنبال آن ها ممکن است مؤثر باشد. شیمی درمانی همراه با پرتودرمانی یا اشعه درمانی، طول عمر بیماران را بیش از پرتودرمانی به تنهایی افزایش می دهد.
مطالعات نشان داده اند که استفاده از شیمی درمانی و پرتودرمانی (پیش از جراحی) و سپس خارج ساختن مری به کمک جراحی، نتایج بهتری در افزایش طول عمر بیماران داشته اند و برخی گزارش ها حاکی از آن هستند که در صورت کاهش قابل ملاحظه حجم تومور پس از شیمی درمانی و پرتودرمانی، انجام جراحی فایده بیشتری برای بیمار نخواهد داشت.
تغذیه بعد از عمل مری
بعد از اینکه عمل مری انجام می‌گیرد، بافت‌ها و بخش‌های باقی‌مانده آن مجدداً به معده متصل می‌شود. تغذیه شما بعدازاین جراحی دستخوش تغییراتی می‌شود. بهتر است برای بهبود شرایط به نکات زیر دقت کنید:
- از مصرف غذاهایی که سبب اسهال می‌شوند، اجتناب کنید
- پس از جراحی تا زمانی که پزشک توصیه کند باید یک رژیم شامل مایعات را دنبال کنید
- بین ۱ تا ۲ ماه پس از جراحی می‌توانید غذاهای نرم بخورید؛ یعنی غذاهایی بدون نیاز به جویدن
- پس‌ازاین دوره در مصرف گوشت قرمز و موارد غذایی که متراکم هستند احتیاط کنید تا در قورت دادنشان دچار مشکل نشوید
- نیم ساعت پس از مصرف غذاهای جامد حتماً مایعات مصرف کنید
- نوشیدنی را ناگهان سر نکشید و برای نوشیدن آن بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زمان در نظر بگیرید
- اصلاً در حالت درازکشیدن چیزی ننوشید و چیزی نخورید
- ۶۰ دقیقه پس از اتمام غذا بهتر است چند لحظه‌ای سرپا بایستید تا جاذبه زمین باعث حرکت راحت‌تر مایعات و مواد غذایی جامد به سمت پایین شود
- تعداد وعده‌های غذایی را افزایش دهید و حجم آنها را کوچک‌تر و کمتر کنید
چگونه می‌توان از سرطان مری پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از سرطان مری، می‌توانید اقداماتی انجام دهید که به کاهش عوامل خطر و افزایش عوامل محافظتی برای این نوع سرطان کمک کنند. برخی از روشهای پیشگیری از سرطان مری عبارتند از:
- حفظ وزن سالم: حفظ وزن مناسب و انجام فعالیت‌های ورزشی منظم می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان مری کمک کند.
- تغذیه سالم: مصرف مقدار کافی از میوه، سبزیجات، فیبرهای غذایی و کاهش مصرف غذاهای چرب، شکری و پراکنده می‌تواند به پیشگیری از سرطان مری کمک کند.
- جلوگیری از مصرف تنباکو: اجتناب از مصرف دخانیات و سیگار می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان مری کمک کند.
- محدود کردن مصرف الکل: مصرف متعدد و مقدار بالای الکل می‌تواند باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان مری شود.
- مراقبت‌های پزشکی منظم: حضور در برنامه‌های غربالگری برای شناسایی زودرس عوارض احتمالی مری و دنبال کردن توصیه‌های پزشک می‌تواند در پیشگیری و تشخیص زودرس برای سرطان مری مؤثر باشد.
به یاد داشته باشید که مشاوره با پزشک و پیروی از راهنمایی‌های آنان برای پیشگیری و ارزیابی خطرات سرطان مری بسیار حیاتی است.
