تنگی مری بیماری است که در آن به دلیل تنگ شدن مجرای مری بلع غذا دشوار و گاه دردناک می‌شود. شایع‌ترین علت تنگی مری بیماری رفلاکس اسیدی مزمن است که در آن اسید معده به مری باز می‌گردد و سبب تحریک و التهاب مری می‌شود. با گذشت زمان، این التهاب منجر به تشکیل بافت زخم و تنگ شدن مری می‌شود. تنگی مری ممکن است ناشی از یک تومور بدخیم نیز باشد که باعث انسداد مجرای مری می‌شود. در صورت تشخیص قطعی، تنگی مری باید با فوریت و به صورت تهاجمی درمان شود تا مجرای مری کاملا باز شود. تنگی خوش‌خیم مری معمولا به کمک وسایل اتساع‌کننده، بالون و استنت باز می‌شود و جراحی در موارد نادر برای تنگی‌های مقاوم به درمان و بدخیم در نظر گرفته می‌شود.
تنگی مری چیست؟
تنگی مری بیماری است که در آن تنگ شدن غیرعادی مجرای مری بلع بیمار را با مشکل مواجه می‌کند. مری یک مجرای عضلانی نرم است که دیواره داخلی آن از یک بافت مخاطی پوشانده شده است که به عبور راحت غذاها به سمت معده کمک می‌کند. آسیب یا التهاب مکرر در پوشش مخاطی مری می‌تواند سبب تورم و التهاب مری شود. زمانی که مری ترمیم پیدا می‌کند یک بافت زخم را تشکیل می‌دهد که به مرور زمان می‌تواند بزرگتر و سخت‌تر شده و باعث تنگی مجرای مری شود. تنگ شدن مری باعث می‌شود که مری توانایی اتساع‌پذیری خود را به صورت موضعی یا در سرتاسر طول خود از دست دهد.
عبارت تنگی مری معمولا به اختلالات داخل مجرای مری گفته می‌شود، اما گاه حمله مستقیم تومورهای بدخیم یا بزرگ شدن غدد لنفاوی نیز می‌تواند منجر به تنگی مری شود. به طور کلی تنگی مری ممکن است به دلیل التهاب، فیبروز یا تومور سرطانی ایجاد شود که مری را درگیر می‌کند و به مخاط و یا زیرمخاط آن آسیب می‌زند. علامت اصلی تنگی مری، اختلال پیشرونده در بلع غذاهای جامد است که به مرور زمان ممکن است بلع مایعات را نیز با مشکل مواجه کند. قطر نرمال مری بین 20 تا 30 میلی‌متر است. علائم دشواری در بلع زمانی بروز پیدا می‌کند که تنگی مری قطر مجرای باز مری را به کمتر از 12 میلی‌متر کاهش داده باشد. برای اینکه این علائم برطرف شوند، قطر مری باید حداقل به اندازه 15 میلی‌متر باز شود.
تنگی مری خوش‌خیم و بدخیم
تنگ شدگی مری می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. اغلب تنگی‌های مری ناشی از تنگی‌های گوارشی (پپتیک) خوش‌خیمی هستند که در اثر بیماری رفلاکس اسید از معده به مری (GERD) ایجاد می‌شوند که 70 تا 80 درصد موارد را در بزرگسالان تشکیل می‌دهد (منبع). تنگی خوش خیم سیر آهسته‌ای دارد، در حالی که تنگی بدخیم به سرعت رشد می‌کند. تمایز تنگی خوش‌خیم از تنگی بدخیم برای انتخاب درمان مناسب اهمیت دارد و معمولا نیاز به نمونه‌برداری و بررسی‌های آزمایشگاهی دارد.
انواع تنگی مری
تنگی‌های خوش‌خیم مری بر اساس اندازه، ناحیه درگیر، مساحت، تنگ‌شدگی مجرا و خطوط مرزی خود به ساده یا پیچیده دسته‌بندی می‌شوند:
- تنگی ساده: تنگی‌های ساده معمولا اندازه‌ای کمتر از 2 سانتیمتر دارند، صاف هستند و به دلیل آنکه بخش کمتری از مری را گرفته‌اند، به راحتی اجازه عبور اندوسکوپ را می‌دهند.
- تنگی پیچیده: تنگی‌های پیچیده معمولا بزرگتر از 2 سانتیمتر هستند، سطح غیریکنواختی دارند و حاشیه یا مرز آنها پیچ در پیچ است. مدیریت تنگی‌های پیچیده دشوار است، زیرا مقدار کمی از دهانه مری را باز باقی می‌گذارند و بنابراین، برای ارزیابی آنها به اندوسکوپ‌های باریک‌تری نیاز است.
علائم تنگی مری چیست؟
مهم‌ترین علامت تنگ شدگی مری اختلال پیشرونده در بلع غذاهای جامد است که در مراحل پیشرفته‌تر ممکن است غذاهای مایع را نیز شامل شود. بیماران مبتلا به تنگی مری معمولا همه یا برخی از علائم زیر را نشان می‌دهند:
- وجود درد در زمان بلع غذا
- عدم توانایی بلع غذا
- احساس گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه
- ریزش آب دهان
- برگشت مواد غذایی از معده به گلو
- سوزش مداوم معده
- برگشت اسید معده به گلو
- سوء تغذیه و کاهش وزن بی‌دلیل
- سرفه یا احساس خفگی در زمان بلع غذا
- خودداری از مصرف برخی از مواد غذایی که سبب دشواری در بلع می‌شوند
- خروج گاز معده از دهان یا سکسکه مداوم
- کم‌آبی بدن
- وجود علائم مشابه آسم
- وجود درد شدید در قفسه سینه
- گیر کردن مواد غذایی در مری که منجر به خفگی یا دشواری در تنفس می‌شود
- نشت محتویات مری به ریهها در زمان برگشت مواد غذایی از معده به گلو
- کم‌آبی بدن یا سوء تغذیه در اثر عدم مصرف مقادیر کافی مواد غذایی یا نوشیدنی
علت بروز تنگی مری چیست؟
تنگی مری زمان رخ می‌دهد که به دلیل آسیب به مری بافت زخم در مری تشکیل می‌شود. شایع‌ترین دلیل تنگ شدن مری بیماری رفلاکس از معده به مری (GERD) است که در آن بازگشت اسید از معده به گلو باعث آسیب رساندن به پوشش مخاطی مری و گلو می‌شود. علل احتمالی تنگی خوش‌خیم مری عبارتند از:
- رفلاکس اسید از معده به مری
- بلع تصادفی یا مسمومیت ناشی از خودکشی با مصرف مواد سوزاننده (خورنده) مانند تمیزکننده‌های خانگی، سود سوزآور یا باطری ساعت (از موارد شایع مرتبط با علت تنگ شدن مری در کودکان)
- برخی از اختلالات ایمنی مانند ازوفاژیت ائوزینوفیلیک
- مصرف بلندمدت داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی یا برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها که منجر به بروز التهاب مری می‌شوند
- سابقه پرتودرمانی در قسمت قفسه سینه یا گردن
- تنگی یاتروژنیک (ناشی از درمان‌های پزشکی) پس از آندوسکوپی
- تنگی مری ناشی از شیمی‌درمانی
- نوشیدن مایعات بسیار سرد یا گرم
- التهاب مری عفونی
- استفاده بلندمدت از لوله تغذیه که از بینی و مری وارد معده شده باشد
- برخی از اختلالات خودایمنی مانند اسکلرودرمی
- واکنش‌های آلرژیک
- آسیب‌دیدگی ناشی از آندوسکوپی
- درمان قبلی واریس‌های مری (بزرگ شدن سیاهرگ‌ها در مری)
یک علت احتمالی دیگر تنگ شدن مری، سرطان مری است. تنگی بدخیم مری به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- سرطان مری
- پخش یا متاستاز سرطان از بافت‌های دیگر (معمولا سرطان ریه) به مری
تنگی مری چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پس از بررسی سابقه پزشکی بیمار و گرفتن علائم او، در صورتی که بیمار مشکوک به تنگی مری باشد، روش‌های تشخیصی دیگری برای او درخواست می‌شود. بهترین روش بررسی تصویربرداری مری با ماده کنتراست به کمک تست بلع باریوم و اندوسکوپی از بخش فوقانی دستگاه گوارش است. این دو روش‌های اصلی تشخیص تنگی مری هستند.
تست بلع باریوم
جهت تشخیص تنگ شدن مری در این تست از بیمار خواسته می‌شود که یک محلول کنتراست، حاوی ماده‌ای به نام باریوم را بنوشد. باریوم یک ماده گچی سفید است که روی دیواره مری می‌نشیند و به رویت بهتر آن در طی تصویربرداری با اشعه ایکس کمک می‌کند. این تست می‌تواند نشان دهد که آیا دریچه (اسفنکتر) فوقانی مری بسته می‌شود و یا انسدادی در مری وجود دارد که مانع عبور غذا یا مایعات از مری به معده می‌شود. به علاوه، می‌تواند نواحی غیرعادی مری را نشان دهد و سطح، اندازه، دامنه و شدت تنگی را مشخص کند. این تست به خصوص زمانی مفید است که اندوسکوپ‌های استاندارد به دلیل شدت تنگی نمی‌توانند از تنگی مری عبور کنند و اندوسکوپ باریک‌تر نیز در دسترس نیست. تست بلع باریوم در بیمارانی توصیه می‌شود که مشکوک به تنگی‌های پیچیده هستند، مانند بیمارانی که سابقه پرتودرمانی یا خوردن مواد شیمیایی سوزآور را داشته‌اند.
اندوسکوپی
از اندوسکوپی برای معاینه اغلب بیماران استفاده می‌شود. در این تست پزشک یک دوربین به نام اندوسکوپ را برای مشاهده مری از راه دهان وارد دستگاه گوارش بیمار می‌کند. این عمل را می‌توان در مطب پزشک و در حالت بیداری انجام داد. اندوسکوپی نه تنها به تشخیص تنگ شدگی مری کمک می‌کند، بلکه امکان بیوپسی یا نمونه‌برداری از مخاط مری را نیز فراهم می‌کند. به علاوه، در صورتی که نیاز به درمان تنگی باشد، اندوسکوپی فرصت مناسبی را برای درمان تنگی با اتساع آن از طریق وارد کردن بالون، اتساع‌کننده یا استنت فراهم می‌کند. اندوسکوپی مهم‌ترین روش تشخیصی و درمانی برای تنگی است. اندوسکوپی برای شناسایی ضایعات مخاطی ظریف حساسیت بیشتری نسبت به تست بلع باریوم دارد. پس از آنکه اندوسکوپی تنگی مری را با قطعیت تایید کرد، از تنگی مری نمونه‌برداری می‌شود تا احتمال بدخیمی کنار گذاشته شود.
اندوسکوپی اولتراسوند (EUS)
اندوسکوپی اولتراسوند دقیق‌ترین روش برای شناسایی دامنه تهاجم موضعی تومور بدخیم مری است و در عین حال می‌تواند تصاویر با کیفیتی از دیواره مری فراهم کند و جزئیات دقیقی را درباره شدت آسیب‌دیدگی مری در تنگی‌های خوش‌خیم به دست دهد. از اندوسکوپی اولتراسوند زمانی استفاده می‌شود که سی‌تی‌اسکن و یا بیوپسی نتواند تشخیص قطعی را در مورد تنگی به دست دهد. بیمارانی که تنگی مری بدخیم دارند، دیواره مری ضخیم‌تری در EUS دارند و ساختار دیواره مری آنها نسبت به تنگی خوش‌خیم دچار تغییر شده است. به این ترتیب، EUS می‌تواند موارد بدخیمی را با قطعیت بیشتری تعیین کند.
اندوسکوپی انعطاف‌پذیر بلع (FEES)
در این روش پزشک برای بررسی بلع بیمار از ابزار مخصوصی برای مشاهده عبور غذا و مایعات از گلو استفاده می‌کند. پزشک یک اسکوپ فیبر نوری کوچک انعطاف‌پذیر را از بینی وارد می‌کند و آن را بالای حنجره نگه می‌دارد تا بلع را مشاهده کند.
مانومتری مری
در صورتی که پزشک مشکوک به وجود اختلالات حرکتی در مری باشد، از مانومتری مری برای بررسی وجود اختلالات شدید حرکتی استفاده می‌کند. این روش انقباضات ریتمیک عضلانی مری و هماهنگی و نیروی وارده بر عضلات مری به هنگام بلع را اندازه‌گیری می‌کند. در طی این تست، یک لوله باریک انعطاف‌پذیر به نام کاتتر که حاوی حسگرهای فشار است، از راه بینی وارد مری و سپس معده می‌شود. سپس از بیمار خواسته می‌شود تا هنگامی که به او گفته شد، جرعه کوچکی از آب را ببلعد.
مانیتورینگ 24-ساعته pH مری
این تست مقدار اسید معده‌ای که وارد مری می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند و اغلب برای کمک به تشخیص GERD انجام می‌شود. پزشک لوله کوچکی را از راه بینی وارد مری می‌کند. انتهای دیگر لوله به یک دستگاه کوچک وصل می‌شود که به کمر بسته می‌شود و می تواند pH اندازه‌گیری شده را ثبت کند. لوله حداقل 24 ساعت در مری باقی می‌ماند و سنجش pH را به طور مستمر انجام دهد.
رادیوگرافی قفسه سینه
بسته به شدت اختلال بلع در بیمار و وجود علائم بالینی دیگر، در صورتی که پزشک مشکوک به آن باشد که علت تنگی مری ناشی از فشار یک عامل خارج از مری باشد، از رادیوگرافی قفسه سینه به عنوان یک روش تشخیصی کمکی استفاده می‌کند. رادیوگرافی قفسه سینه مشکلاتی مانند فشار جسم خارجی یا فتق دیافراگمی را ارزیابی می‌کند و احتمال برخی بیماریهای ریوی را کنار می‌گذارد، با این حال یک روش روتین برای تشخیص تنگی مری نیست.
سی‌تی‌اسکن
سی‌تی‌اسکن می‌تواند تصویری با جزئیات دقیق از ساختار مری به دست دهد. این روش در بیمارانی مفید است که سابقه خوردن مواد سوزآور و خورنده را دارند و می‌تواند احتمال سوراخ‌شدگی مری را کنار بگذارد. با این حال، از این روش به صورت روتین برای تشخیص تنگی مری استفاده نمی‌شود. سی‌تی‌اسکن همچنین برای بیمارانی مفید است که بیوپسی مری نشان داده است که تنگی مری آنها بدخیم و ناشی از سرطان است و می‌تواند به مرحله‌بندی بیماری آنها کمک کند.
آزمایش خون
آزمایش خون با هدف بررسی‌های زیر در تنگی مری درخواست می‌شود:
- آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی(CBC): نتایج شمارش خونی معمولا در بیماران مبتلا به تنگی مری نرمال است. اما اگر به دلیل التهاب یا سرطان مری خونریزی مزمن وجود داشته باشد، ممکن است بیمار مبتلا به کم‌خونی شود که با کاهش گلبول‌های قرمز خون مشخص می‌شود.
- آنزیم‌های کبدی: معمولا آنزیم‌های کبدی در بازه نرمال قرار دارند. اما در صورتی که بیمار دچار سرطان متاستاتیکی باشد که به کبد پخش شده است، مقدار آنها بیشتر از حالت عادی خواهد بود.
- بررسی کامل پارامترهای متابولیک: در صورت وجود علائم تنگی، به خصوص اگر دچار کاهش وزن شده باشید، پزشک از این آزمایش برای بررسی وضعیت تغذیه‌ای شما استفاده می‌کند.
تنگی مری چگونه درمان می‌شود؟
درمان تنگی مری به علت و شدت آن بستگی دارد. بهترین درمان انتخابی برای هر بیمار درمانی است که رسیدن تغذیه کافی به بیمار را تضمین کند و خطر ابتلای او به پنومونی یا عفونت‌های ریوی دیگر را کاهش دهد. روش‌هایی که به طور معمول برای درمان تنگی مری و انسداد مری استفاده می‌شوند، عبارتند از:
اتساع مری
در اغلب موارد اتساع مری درمان انتخابی برای رفع تنگی مری در بیماران است. برای راحتی بیمار این عمل معمولا تحت بی‌هوشی عمومی یا آرام‌بخشی انجام می‌شود. پزشک یک اندوسکوپ را از طریق دهان وارد مری می‌کند و پس از آنکه به محل تنگی رسید، یک وسیله اتساع کننده را از طریق اندوسکوپ وارد مری می‌کند. در حال حاضر از دو نوع اتساع‌کننده برای باز کردن تنگی مری استفاده می‌شود:
- اتساع‌کننده مکانیکی یا بوژی: این اتساع کننده‌ها در اندازه‌های گوناگون و از مواد مختلفی مانند لاستیک ساخته می‌شوند. بوژی ممکن است دارای یک سیم راهنما باشد که به عبور راحت آن کمک می‌کند.
- بالون: در این روش اتساع کننده یک لوله بلند باریک است که یک شیء بادکنکی به نام بالون در نوک آن قرار دارد. اتساع بالون با اعمال نیروی شعاعی سبب باز شدن مجرا می‌شود. بالون از طریق اندوسکوپ وارد مری می‌شود و در محل تنگی اتساع می‌یابد. اگر تنگی مری شدید باشد، پزشک ممکن است اتساع مری را به صورت تدریجی انجام داده و این فرایند را چند بار تکرار کند.
اتساع مری یک عمل سرپایی است که نیازمند مهارت پزشک معالج است. انتخاب اتساع کننده مناسب به پیچیدگی، اندازه و مکان تنگی بستگی دارد. معمولا تنگی‌های ساده با اتساع کننده‌های مکانیکی درمان می‌شوند و اتساع کننده بالون برای تنگی‌های پیچیده در نظر گرفته می‌شود. برای کاهش التهاب و جلوگیری از عود تنگی ممکن است داروهای استروئید در ناحیه تنگی تزریق شود. ممکن است در آینده دوباره نیاز به تکرار عمل اتساع مری باشد تا از تنگی مجدد آن جلوگیری شود.
استنت مری
استنت یک لوله مشبک از جنس پلاستیک یا فلز است که با رفع تنگی مری به بیمار کمک می‌کند تا بلع غذاها و مایعات به راحتی صورت گیرد. پزشک از یک اندوسکوپ برای هدایت استنت به محل تنگی استفاده می‌کند. استنت مری در مواردی استفاده می‌شود که تنگی خوش‌خیم مری به درمان‌های دیگر پاسخ ندهد یا تنگی مری بدخیم باشد. هدف از استنت‌گذاری باز نگهداشتن مری برای مدت طولانی است که سبب ترمیم و نوسازی تنگی و بافت‌های اطراف آن می‌شود، به طوری که پس از برداشتن استنت مری دوباره دچار تنگی نمی‌شود. در تنگی بدخیم از استنت مری به عنوان یک درمان تسکینی برای مراحل پیشرفته سرطان مری استفاده می‌شود. استنت معمولا به صورت موقتی در مری قرار داده می‌شود تا زمان کافی به آن داده شود تا خود را ترمیم کند. معمولا استنت پس از 4 تا 8 هفته برداشته می‌شود.
جراحی
برداشت تنگی با جراحی برای تنگی‌هایی که امکان بدخیم شدن آنها وجود دارد یا تنگی‌های خوش‌خیمی که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی دهند، حفظ می‌شود. جراحی با تقویت دریچه (اسفنکتر) تحتانی مری به پیشگیری از علائم GERD کمک می‌کند. در صورتی که تنگی مری بدخیم باشد، به جراحی گسترده‌تری نیاز است که ممکن است در آن تمام یا بخشی از مری برداشته شود.
درمان دارویی
هدف از درمان دارویی کنترل بیماری‌هایی است که سبب آسیب و ضخیم‌شدگی دیواره مری و تشکیل تنگی مری می‌شوند. داروهای زیر با هدف کنترل بیماریهای سبب‌شونده تنگی مری تجویز می‌شوند:
- مهارکننده های پمپ پروتون (PPIs): اغلب موارد تنگی مری ناشی از بیماری رفلاکس معده (GERD) هستند. در صورتی که علت تنگی مری در شما بیماری GERD باشد، پزشک داروهایی به نام مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) را برای کاهش ترشح اسید معده برای شما تجویز خواهد کرد. این داروها با مسدود کردن نوع خاصی از گیرنده در معده تولید اسید معده را مهار می‌کنند و موثرترین دارو برای مدیریت عوارض GERD هستند. پزشک این داروها را به طور کوتاه مدت برای ترمیم تنگی مری و به طور بلندمدت برای درمان GERD و پیشگیری از تنگ شدن مری در آینده تجویز می‌کند. برخی داروهای PPI که برای کنترل GERD تجویز می‌شوند، شامل امپرازول، پنتوپرازول و لانزوپرازول هستند.
- سایر داروهای کاهنده اسید معده: به غیر از PPIs داروهای ضد اسید، سوکرالفیت و مسدودکننده های H2 نیز ممکن است برای درمان GERD و کاهش خطر تنگی مری تجویز شوند. داروهای ضداسید اسید معده را خنثی می‌کنند. سوکرالفیت مخاط مری و معده را می‌پوشاند و از آنها در برابر اسید معده محافظت می‌کند. مسدودکننده‌های H2 مانند فاموتیدین نیز ترشح اسید را کاهش می‌دهند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: اگر تنگی مری ناشی از عفونت مری باشد، داروهای آنتی‌بیوتیک برای بیمار تجویز می‌شوند
- کورتیکواستروئیدها: در صورتی که تنگی مری ناشی از بیماری ازوفاژیت یا التهاب مری باشد، داروهای کورتیکواستروئید تجویز می‌شوند.
لوله تغذیه‌ای
در موارد بسیار شدید، تنگی مری ممکن است توانایی خوردن یا آشامیدن فرد را به طور کامل از بین ببرد یا مانع از حفظ تغذیه مناسب او شود. جهت درمان تنگ شدن مری در چنین مواردی یک لوله تغذیه‌ای برای بیمار قرار داده می‌شود تا غذا به طور مستقیم وارد معده او شود.
عوارض تنگی مری در صورت عدم درمان چیست؟
اگر تنگی مری درمان نشود، بیمار همچنان از علائم ناخوشایند این بیماری از قبیل سوزش سر دل، دشواری یا درد به هنگام بلع، سرفه و حس خفگی، سوء تغذیه رنج خواهد برد. عوارضی که در اثر عدم درمان تنگی مری ممکن است رخ دهد، عبارتند از:
- تجمع غذا در بین دندان‌ها
- ورود ذرات مواد غذایی به ریهها در زمان تنفس
- آسم ناشی از ورود ذرات مواد غذایی به ریهها در زمان تنفس
- درد شدید قفسه سینه
- سوراخ شدن مری ناشی از التهاب بلندمدت
- ایجاد فیستول
رژیم غذایی برای بیماران تنگی مری
یک رژیم غذایی نرم که بلع آن توسط مری راحت بوده و به آسانی قابل هضم باشد، برای بیمارانی که دچار مشکلات مری هستند، ضروری است. در صورتی که به دلیل تنگی مری تحت جراحی یا عمل اتساع مری با اندوسکوپی قرار گرفته‌اید، توصیه می‌شود که دستورالعمل‌های غذایی زیر را حداقل برای 4 هفته رعایت کنید. اگر برای باز نگهداشتن مجرا در مری شما استنت قرار داده باشند، باید این دستورالعمل‌ها را تا زمانی که استنت خارج نشده است، انجام دهید. این دستورالعمل‌ها شامل غذاهای نرم و آبدار و مایعاتی است که بلعیدن آنها آسان است. باید تا حد امکان از غذاهایی که ممکن است سبب تحریک یا خراش گلوی شما شوند یا استنت شما را دچار انسداد کنند، پرهیز کنید. در ارتباط با رژیم غذایی برای تنگ شدن مری بایستی به هنگام غذا خوردن به نکات زیر توجه داشته باشید:
- اطمینان حاصل کنید که تمامی مواد غذایی مورد نظر نرم و مرطوب باشند. جهت نرم شدن غذا به مواد غذایی سس، آب گوشت، کره یا مارگارین اضافه کنید. از بلعیدن مواد غذایی سفت یا خشک یا شکننده خودداری کنید.
- از خوردن گوشت سفت، نان تازه یا نیمه پخته، نان خشک و مواد غذایی که باعث ایجاد حالت خراشیدگی و ساییدگی می‌شوند، خودداری کنید.
- در طول روز 6 تا 8 وعده غذایی مختصر مصرف کنید.
- خوردن و آشامیدن بایستی به آرامی انجام شوند. هر لقمه غذا بایستی در مقادیر مختصر مصرف شود و مواد غذایی جامد بایستی به خوبی جویده شوند.
- قبل و پس از خوردن غذا، مقداری آب بنوشید. در صورت استفاده از استنت، پس از هر لقمه یک جرعه کوچک آب بنوشید. در صورتی که احساس سیر شدن می‌کنید، غذا خوردن را متوقف کنید.
- 3 ساعت پیش از خوابیدن از خوردن و آشامیدن خودداری کنید. در زمان صرف غذا صاف و مستقیم بنشینید. حداقل 45 دقیقه پس از صرف غذا نیز بایستی در حالت صاف و مستقیم قرار داشته باشید.
- جهت جلوگیری از نفخ و ایجاد گاز از نی و آدامس استفاده نکنید و از خوردن آبنبات سفت، نعناع یا داروهای مکیدنی خودداری کنید. از خوردن نوشیدنی‌های گازدار نیز بپرهیزید.
خوردن چه غذاهایی برای تنگی مری مناسب است؟
تنگی مری می‌تواند خوردن و بلعیدن را دشوار کند و منجر به ضعف و کاهش وزن شود. بنابراین، برای اینکه بتوانید وزن خود و در عین حال، ماهیچه‌ها، توان و سلامت غذایی خود را حفظ کنید، لازم است یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید که پروتئین و کالری کافی در آن وجود داشته باشد.
- غذاها را به صورت پوره مصرف کنید: تنها مایعات و غذاهای نرم پوره‌شده مانند، آب، شیر، آب میوه، میلک شیک، ماست، پودینگ، عصاره مرغ یا گوشت، سوپ صاف شده یا میکس شده، بستنی، شربت، پوره گوشت، میوه‌ها و سبزیجات پوره شده را مصرف کنید.
- غذاهای با کالری و پروتئین بالا مصرف کنید: پروتئین‌هایی مانند مرغ، ماهی بدون استخوان و گوشت چرخ کرده یا پوره شده می‌تواند از مری محافظت کند. از خوردن گوشت‌های خشک و ادویه‌دار، بیکن و سوسیس خودداری کنید. می‌توانید از تخم مرغ هم‌زده نرم یا جایگزین‌های تخم مرغ استفاده کنید.
- لبنیات مصرف کنید: هیچ منعی برای مصرف شیر یا محصولات لبنی دیگر وجود ندارد، اما به هنگام خوردن پنیر گزینه‌های نرم‌تر مانند پنیر خامه‌ای و ریکوتا را انتخاب کنید. ماست نیز برای بیماران دچار التهاب مری گزینه مناسبی است. خوردن بستنی کم چرب نیز در صورتی که سردی آن باعث ناراحتی نمی‌شود، منعی ندارد.
- غذاهای فیبردار را به صورت پخته مصرف کنید: برای نرم نگهداشتن غذاها، میوه‌ها و سبزیجات خام را به صورت کنسرو یا پخته شده مصرف کنید. آووکادو و موز منعی ندارند. سیب زمینی، هویج، نخودفرنگی و سبزیجات دیگر را نیز می‌توان به صورت نرم شده در قالب انواع سوپ‌ها مصرف کرد.
- نان‌ها و غلات نرم را مصرف کنید: می‌توانید نان خود را در سوپ یا آب مرغ نرم کنید. غلات صبحانه که مغز یا دانه به آن اضافه نشده است، به اندازه کافی نرم هستند. از خوردن نان خشک، مافین، برنج و دانه‌هایی که ممکن است مری شما را بیشتر خراش دهند، خودداری کنید.
|
گروه‌های غذایی |
مصرف کنید |
مصرف نکنید |
| نوشیدنی‌ها |
همه انواع نوشیدنی به جز نوشیدنی‌های گازدار، بسیار سرد یا داغ |
نوشیدنی‌های گازدار، نوشیدنی‌های بسیار سرد یا داغ |
| لبنیات |
شیر، میلک شیک یا شیر مالت‌دار. پنیرهای نرم مانند پارماژان رنده شده یا ریکوتا، سس پنیر و پنیر کاتیج یا محلی. ماست ساده یا طعم‌دار. |
ماست با میوه‌ها یا مغز و دانه‌های گیاهی تازه |
| گوشت، تخم مرغ و حبوبات |
گوشت نرم یا چرخ کرده و یا گوشت پرندگان به همراه آب گوشت، ماهی نرم بدون استخوان. تخم مرغ هم‌زده نرم و انواع جانشین تخم مرغ. نخود و لوبیای خشک شده و پخته. کاسرول با گوشت چرخ کرده. کره بادام زمینی نرم، بیشتر انواع گوشت ساندویچی |
گوشت‌های خشک دارای الیاف و رشته (مانند استیک یا گوشت دنده با استخوان). گوشت‌های حاوی غضروف یا دانه فلفل. سوسیس و بیکن. کره بادام زمینی حاوی تکه‌های بادام، مغز و دانه‌های گیاهی، پنیر دارای رشته و الیاف مانند موزارلا. |
| نان و نشاسته |
بیسکوییت کراکر یا کوفته ماتسو در سوپ یا نوشیدنی (یه غیر از آب). غلات پخته صبحانه بدون مغزهای گیاهی یا میوه خشک شده. غلات صبحانه آماده و نرم شده در شیر. نودل، سیب زمینی و پاستا |
نان تازه یا نیمه پخته می‌تواند باعث ایجاد حالت چسبندگی شود. همه انواه نان تازه، نان ساندویچی، مافین، بیسکوییت و برنج. |
| میوه‌ها |
میوه‌های کنسروی، پخته یا یخ‌زده. میوه‌های تازه نرم مانند موز و ملون. تمامی انواع آب‌میوه. |
میوه‌های تازه خام و دانه درشت که باعث ایجاد حالت خراشیدگی و ساییدگی می‌شوند. میوه‌های خشک شده. |
| سبزیجات |
سبزیجات کنسروی، پخته شده یا یخ زده که نرم و بدون پوست هستند (پوره سیب زمینی، کدو، هویج، اسفناج). تمامی انواع آب‌میوه. |
تمامی سبزیجات خام شامل سالاد. سبزیجات پخته شده سفت که دارای فیبر و الیاف و بافت سخت هستند و یا دارای دانه می‌باشند (بروکلی، گوجه، بامیه یا کرفس). |
| دسر و اسنک | پودینگ، شیرینی‌های نرم. |
ذرت بو داده، چیپس، تاکو، انواع دسر دارای مغز و دانه‌های گیاهی یا نارگیل. |
| چربی‌ها | همه انواع چربی | منعی ندارد |
پیشگیری از تنگی مری
اصلاح سبک زندگی و پیشگیری از رفلاکس برای بیماران دچار تنگی مری توصیه می‌شود. با این حال، هنوز هیچ مطالعه‌ای اثربخشی این اقدامات را در تنگی مری نشان نداده است. در مجموع رعایت نکات زیر می‌تواند به کنترل GERD و پیشگیری یا به تاخیر انداختن تنگی مری کمک کند:
- از مصرف الکل خودداری کنید
- از کشیدن سیگار خودداری کنید
- از مصرف غذاهای تند و چرب، مرکبات، گوجه فرنگی و فرآورده‌های آن، یا نوشیدنی‌های کافئین دار و گازدار پرهیز کنید
- وعده‌های غذایی خود را کوچک کنید. با عجله غذا نخورید و غذای خود را به خوبی بجوید.
- حداقل 3-2 ساعت قبل از خواب از غذا خوردن خودداری کنید.
- در صورت اضافه‌وزن یا چاقی بهتر است وزن خود را کاهش داده و در حد نرمال نگهدارید
- به هنگام استراحت یا خواب ارتفاع بالش خود را بالا بیاورید
نتیجه‌گیری
در تنگی مری مجرای مری به طور غیرعادی تنگ و سفت می‌شود که سبب اختلال در بلع بیمار می‌شود. بهترین روش تشخیص تنگی مری اندوسکوپی و رادیوگرافی از مری با کنتراست باریوم است. در صورت تشخیص قطعی وجود تنگی در مری درمان باید در اولین زمان ممکن و به صورت تهاجمی صورت گیرد تا تنگی برطرف شده و مجرا باز شود. درمان تنگی مری با دو هدف باز کردن مجرای مری از طریق اتساع مری با بوژی، بالون و یا استنت و درمان علت تنگی با مدیریت دارویی بیماری رفلکس اسیدی معده صورت می‌گیرد. در موارد تنگی خوش‌خیم مقاوم به درمان یا تنگی بدخیم مری ممکن است جراحی برای برطرف کردن تنگی در نظر گرفته شود.
سوالات متداول
آیا تنگی مری خطرناک است؟
تنگی مری در اغلب موارد خوش‌خیم و قابل درمان است، اما اگر ناشی از بدخیمی بوده یا به دلایلی منجر به سوراخ شدن مری شود، می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند.
آیا تنگی مری قابل درمان است؟
تنگی مری با روش‌های اتساع اندوسکوپیک مری با بوژی، بالون و استنت و در موارد نادر جراحی امکان‌پذیر است. همچنین درمان‌های دارویی برای رفع علت زمینه‌ای تنگی مری و پیشگیری از بروز آن در آینده تجویز می‌شوند.
آیا تنگی مری در کودکان رخ می‌دهد؟
بله، تنگی مری در کودکان به دلیل خوردن مواد شیمیایی خورنده یا باطری و همچنین برخی اعمال جراحی امکان‌پذیر است.
تنگی مری در کودکان چگونه درمان می‌شود؟
تنگی مری در کودکان با روش‌های اتساع اندوسکوپیک مری از جمله بوژی و بالون درمان می‌شود.
بهترین غذا برای تنگی مری چیست؟
بیمارانی که دچار مشکل مری هستند یا تحت درمان اتساع مری و استنت‌گذاری قرار گرفته‌اند، بهتر است یک رژیم غذایی نرم حاوی مایعات و غذاهای پوره‌شده داشته باشند. آنها بهتر است از غذاهای با پروتئین و کالری بالا بیشتر استفاده کنند تا کاهش وزن ناشی از بیماری خود را جبران کنند.
در صورت تنگی مری از چه غذاهایی باید پرهیز کرد؟
غذاهای تند و فلفلی، غذاهای ترد و سفت مانند چیپس سیب‌زمینی که خوردن آنها ممکن است باعث آسیب به مری شود، نوشیدنی‌ها و غذاهای بسیار سرد یا داغ از جمله غذاهایی است که باید از مصرف آنها تا حد امکان خودداری کرد.
آیا تنگی مری دردناک است؟
تنگی مری می‌تواند سبب درد به هنگام بلع غذا و درد قفسه سینه شود.
تفاوت بین التهاب مری و تنگی مری چیست؟
التهاب مری یک عبارت کلی برای هر التهاب، تحریک یا تورمی در مری است. تنگی خوش‌خیم مری به معنای باریک‌شدگی غیرعادی مری به دلایلی از جمله التهاب مری است که می‌تواند سبب مشکل در بلع شود.
چه زمانی باید برای تنگی مری به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که دچار علائم تنگی مری از جمله دشواری در بلع، سرفه و کاهش وزن شده‌اید، به پزشک مراجعه کنید.
برای درمان تنگی مری به کدام متخصص مراجعه کنم؟
همه متخصصان گوارش می‌توانند تنگی مری را تشخیص داده و اقدامات درمانی مناسب برای کنترل آن را انجام دهند. دکتر علی صادقی فوق تخصص گوارش و کبد با تجربه بالا در تشخیص و درمان بیماریهای مری و سایر بیماریهای گوارشی کارنامه درخشانی در این زمینه دارند. برای دریافت مشاوره و نوبت‌دهی می‌توانید از طریق صفحه تماس با ما اقدام کنید.