ERCP مخفف کلمه ی کلانژیوپانکراتوگرافی آندوسکوپی رتروگراد (Endoscopic Retrograde Cholangio Pancreatography) است. این وسیله ترکیبی از آندوسکوپی و رادیولوژی است که نه‌تنها در درمان؛ بلکه در تشخیص بسیاری از بیماری‌های پانکراس، مجاری صفراوی، کیسه صفرا و کبد از آن استفاده می‌شود. به‌طورکلی ترکیبی از اشعه ایکس و لوله آندوسکوپی می‌باشد که به سر لوله باریک و انعطاف‌پذیر آن، دوربینی متصل است.
ERCP چیست؟
ERCP یا Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography یک روش تشخیصی و درمانی پزشکی است که بعضی از مشکلات روده زنده، مجاری صفراوی و پانکراس را تشخیص و درمان می‌کند. در این روش، از یک اندوسکوپ (یک دستگاه با لوله انعطاف پذیر و دوربین در انتها) برای وارد کردن یک کاتتر از طریق دهان، مری و دودانه تا به روده زنده و مجاری صفراوی استفاده می‌شود.
ERCP به عنوان یک روش تصویربرداری و همچنین انجام مداخلات درمانی مانند از بین بردن سنگهای صفراوی، درمان تنگی‌های مجاری صفراوی یا مجاری پانکراتیک و همچنین دریافت گرفتگی‌ها و شریان‌گیری‌ها به کار می‌رود.
ERCP یک روش پیشرفته است که نیازمند آشنایی و تجربه‌ی خاص پزشکان متخصص است. این روش ممکن است با خطرات و عوارض نادری همچون عفونت، خونریزی، ترشحات گوارشی غیر طبیعی و تشدید مسائل موجود، همراه باشد. در صورتی که نیاز به انجام ERCP وجود دارد، پزشک شما باید توانایی و دقت لازم را داشته باشد تا این روش را به شکل ایمن و موثری انجام دهد.
ای آر سی پی برای تشخیص چه بیماری‌هایی انجام می‌شود؟
اگر شما هم احساس دل درد یا زردی پوست و چشم (یرقان) دارید، ممکن است پزشک برای تشخیص علت آن از روش ای آر سی پی استفاده کند. پزشک همچنین برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره پانکراتیت و یا سرطان کبد، پانکراس یا مجاری صفراوی می‌تواند از ERCP کمک بگیرد. به‌طور کلی، پزشکان از ای آر سی پی برای تشخیص و درمان مشکلات صفراوی و مجرای پانکراس استفاده می‌کنند.
پزشک زمانی ای‌آرسی‌پی مجاری صفراوی یا پانکراس را انجام می‌دهد که این بخش‌ها به دلایل زیر تنگ یا مسدود شده باشند:
- سنگ صفراوی که در کیسه صفرا تشکیل می‌شود و در مجرای صفراوی گیر می‌کند
- عفونت
- پانکراتیت حاد (التهاب حاد پانکراس)
- پانکراتیت مزمن
- آسیب یا عوارض جراحی قبلی در مجاری صفراوی یا پانکراس
- کیست کاذب پانکراس
- وجود تومور یا سرطان مجاری صفراوی
- وجود تومور یا سرطان پانکراس
معمولاً چه تجهیزاتی در ای آر سی پی ERCP استفاده می‌شود؟
- اندوسکوپ: اندوسکوپ یک دستگاه انعطاف‌پذیر با دوربین است که از طریق دهان و گلو وارد دستگاه گوارشی بیمار می‌شود. این اندوسکوپ به پزشک اجازه می‌دهد تا به مجاری صفراوی و مجرای پانکراس دسترسی پیدا کند.
- گره بندی (Catheter): این وسیله جهت تزریق مواد حاجب و داروها به مجرای صفراوی و پانکراس استفاده می‌شود.
- ماده حاجب: معمولاً از موادی مانند ماده حاجب مرکبات برای تصویربرداری مجاری صفراوی و پانکراس استفاده می‌شود.
- ابزارهای تشخیصی و درمانی: شامل ابزارهایی مانند بالون‌ها، وایرهای نیزه‌ای (Sphincterotome) برای برش یا باز کردن تنگی‌ها، لیزر برای شکستن سنگ‌ها و سایر ابزارهای جراحی که برای حل مشکلاتی مانند سنگ، تنگی‌ها و غیره استفاده می‌شوند.
- دستگاه تصویربرداری اشعه ایکس (Fluoroscopy): برای رهگیری مواد حاجب و نمایش تصاویر در زمان واقعی از مجاری داخلی استفاده می‌شود.
قبل از انجام ERCP چه باید کرد؟
این رویه در مطب پزشک، کلینیک و یا بیمارستان انجام می شود. اغلب به بیمار آرام بخش داده می شود. از طرفی بیمار در طول انجام آن بیهوش و یا خواب نیست، اما داروهای آرام بخشی که به بیمار داده می شود باعث خواب آلودگی و آرامش بیمار می شود.
دستورالعمل های دقیق مربوط به پیش از انجام به جراح بیمار بستگی دارد، اما در اینجا به چند مورد متداول برای در نظر گرفتن پیش از ERCP اشاره شده است.
پرهیز غذایی
پرهیز از خوردن و نوشیدن دقیقا از زمانی که پزشک به شما گفته است.
پرهیز دارویی
ممکن است پزشک به شما اجازه داده باشد که در صبح روز جراحی برخی از داروهای خود را مصرف کنید. این داروها را فقط با یک جرعه کوچک بخورید. این نوع داروها معمولا شامل داروهای رقیق کننده های خون و همچنین مکمل ها و داروهایی است که بر سیستم ایمنی بدن شما تاثیر می گذارند. هنگام برنامه ریزی برای انجام ERCP، حتما با جراح خود صحبت کنید.
ای آر سی پی چگونه انجام می‌شود؟
پزشکانی که به‌صورت تخصصی درمورد نحوه کار با ERCP آموزش دیده‌اند، آن را در بیمارستان یا مراکز سرپایی انجام می‌دهند. در ابتدا، آرام‌بخش را به روش داخل وریدی (IV) به بازو تزریق می‌کنند. آرام‌بخش به شما کمک می‌کند تا در طول پروسه آرام و راحت باشید.
پس از آن، پرستار به شما یک بی‌حس‌کننده مایع می‌دهد تا غرغره کنید یا بی‌حس‌کننده را به گلو اسپری می‌کند. با این کار گلویتان بی‌حس شده و در حین وارد شدن لوله به داخل گلو، حس خفگی نخواهید داشت. در تمام طول انجام آزمایش، پرستار مراقب علائم حیاتی و راحتی شما خواهد بود. در بعضی موارد، لازم است که بیمار آزمایش ای آر سی پی را تحت بیهوشی انجام دهد.
به پهلوی چپ می‌خوابید و پزشک آندوسکوپ را با دقت به مری، معده و دوازدهه وارد می‌کند. آندوسکوپ با پر کردن هوا در معده و دوازدهه، باعث راحت‌تر شدن تصویربرداری می‌شود و دوربین کوچک متصل به آن، تصاویر را به مانیتور پزشک ارسال می‌کند.
اگر بخواهیم به‌طور دقیق بگوییم که آزمایش ERCP چگونه انجام می‌شود، می‌توانیم مراحل زیر را عنوان کنیم:
- منفذی را که مجاری صفراوی و لوزالمعده در آن به دوازدهه تخلیه می شود، پیدا می‌کند.
- یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام کاتتر را وارد لوله آندوسکوپ می‌کند و از طریق آن، کاتتر را به داخل مجاری مورد نظر می‌رساند. آندوسکوپ یک لوله بلند و انعطاف‌پذیر است که یک چراغ و دوربین بسیار کوچک در انتهای خود دارد.
- از طریق کاتتر رنگ مخصوصی به نام رنگ کنتراست که به آن ماده حاجب نیز می‌گویند، به مجاری صفراوی و مجرای پانکراس تزریق می‌کند. این رنگ باعث برجسته شدن اندام‌های مورد نظر در زیر اشعه ایکس می‌شود.
- از نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی برای بررسی مجاری و جستجوی مناطق باریک یا مسدود شده استفاده می‌کند.
چه اقدامات درمانی حين ERCP می‌تواند انجام شود؟
- سفنگتروتومی: به باز كردن سوراخ پاپی اطلاق می‌شود. اين برش باعث بزرگتر شدن سوراخ پاپی می‌گردد. برش توسط كاتتر باريک مخصوصی كه يک سیم نازک به قسمت انتهايی آن متصل می‌باشد همراه با كوتر صورت می‌گيرد. معمولا اين برش، برشی است كه به سمت مجرای صفراوی داده می‌شود و اسفنگتروتومی صفراوی ناميده می‌شود. به ندرت اين برش به سمت مجرای پانكراس داده می‌شود كه بستگی به نوع اقدام درمانی مورد نياز شما دارد.
- خروج سنگ: بيشترين اقدام درمانی حين ERCP خارج نمودن سنگ‌ها از مجرای صفراوی می‌باشد. اين سنگ‌ها ممكن است در كيسه صفرا تشكيل شده و به داخل مجرای صفراوی وارد شده باشند و يا ممكن است بعد از برداشتن كيسه صفرا، داخل مجرای صفراوی بوجود آمده باشند، بالون و بسكت‌های متصل به كاتتر مخصوصی وجود دارند كه از درون آندوسكوپ عبور داده می‌شوند و از شكاف پاپی برش داده شده وارد مجرای صفراوی شده و باعث خروج سنگ‌ها می‌گردند. در مورد سنگهای خيلی بزرگ كه امكان خروج ندارند بايد توسط بسكت های مخصوص متصل به دستگاه سنگ شكن (ليتوتريپتور) در داخل مجرای صفراوی شكسته و خرد شوند و سپس خارج گردند؛ به ندرت سنگ در مجاری پانكراس نيز مشاهده می‌گردد.
- جايگذاری استنت: استنت‌ها لوله‌های پلاستيكی يا فلزی هستند كه در مجرای صفراوی با پانكراس جهت عبور از تنگی‌ها يا قسمت‌های باريک مجرا و باز كردن مسير از طريق آندوسكوپ داخل مجرا گذاشته می‌شود. اين قسمت‌های تنگ در مجاری صفراوی يا پانكراس می‌توانند به علت وجود بافت اضافی يا تومورها باشد كه منجر به مسدود شدن تخليه نرمال مجرا می‌شوند. دو نوع استنت معمولا استفاده می‌شود:
-
- نوع اول پلاستيكی و شبيه به يک نی كوتاه است. استنت نوع پلاستيكی را می‌توان از داخل آندوسكوپ عبور داد و از طريق سوراخ پاپی وارد تنگی مجرا نمود تا تخليه عادی ترشحات برقرار گردد.
- نوع دوم از سيم‌های فلزی ساخته شده كه شبيه سيم‌های توری محافظ می‌باشد. استنت فلزی قابل انعطاف و فنری شكل است كه نسبت به استنت پلاستيكی بعد از قرار گرفتن داخل مجرا، قطر بيشتری از مجرا را باز می‌كند. هر دو نوع استنت، بعد از چند ماه مسدود می‌شوند و ممكن است نياز به ERCP ديگری جهت قرار دادن استنت جديد باشد. استنت‌های فلزی دائمی هستند، ولی استنت‌های پلاستيكی به آسانی در عمل بعدی خارج می‌گردند. پزشک شما مناسب ترين نوع استنت را برای شما انتخاب خواهد كرد.
- بالن گشادكننده: بالن كاتتر مخصوص متصل می‌باشد كه می‌تواند در قسمت‌های باريک و تنگ مجرا وارد شود. زمانی كه بالن درون تنگی متسع می‌شود كه تنگی ناشی از علت خوش خيمی باشد. بعد از گشاد نمودن با بالن ممكن است يک استنت موقت برای چند ماه جهت كمک به حفظ عمل اتساع تنگی گذاشته شود.
- نمونه برداری از بافت: يكی از اقدامات معمولی كه حين ERCP انجام می‌شود، گرفتن نمونه از طريق آندوسكپ از بافت پاپی و يا مجرای صفراوی يا پانكراس می‌باشد. چند نوع تكنيک نمونه گيری مورد نظر و سپس بررسی سلول‌های بدست آمده است. نمونه گيری بافتی می‌تواند به روشن شدن علت تنگی، سرطان يا غير سرطان بودن آن كمک نمايد. اگر جواب نمونه برای سرطان مثبت باشد، جواب دقيقی است. اگر نمونه بافتی سرطان را نشان ندهد، نمی‌تواند دقيق و عاری از اشتباه باشد.
بعد از ERCP چه انتظاری باید داشته باشم؟
روش آندوسکوپی ممکن است گلو شما را تحریک کند. ممکن است لازم باشد برای یک یا دو روز غذاهای نرم بخورید تا زمانی که درد از بین برود. پس از ERCP، ممکن است مقداری نفخ (احساس تورم ناشی از هوای پمپ شده) و حالت تهوع (یک عارضه جانبی بیهوشی) را تجربه کنید. شما باید بتوانید روز بعد با تایید پزشک به کار و فعالیت های عادی خود بازگردید.
خطرات یا عوارض احتمالی دریافت ERCP چیست؟
برخی از افراد نسبت به ماده حاجب وریدی استفاده شده واکنش آلرژیک دارند. اگر این اتفاق بیفتد، پزشک شما به سرعت داروهایی را برای متوقف کردن واکنش تجویز می کند. سایر عوارض نادر اما بالقوه عبارتند از:
- عفونت کیسه صفرا یا مجرای صفراوی.
- سوراخ (پارگی) در معده، مجاری یا روده کوچک.
- پانکراس ملتهب و متورم (پانکراتیت).
- خونریزی داخلی.
