سنگهای صفراوی یا سنگ کیسه صفرا سنگهای کوچکی هستند که معمولاً از کلسترول ساخته شده و در کیسه صفرا تشکیل میشوند. این سنگ از نوع کلسیم کربنات بوده که بهصورت یک کریستال کوچک شکل میگیرد و در بیشتر موارد هیچ علامتی ایجاد نمیکنند و نیازی به درمان ندارند. برای مثال، اگر این سنگ بهاندازه کافی بزرگ شود، ممکن است در مجرای صفراوی گیر کند و باعث درد و التهاب شود. همچنین، اگر سنگ به مجرای رودهها منتقل شود، میتواند باعث انسداد روده، درد شکمی و دیگر عوارض گوارشی شود. بیشتر افراد مبتلا به سنگهای صفراوی، هیچ علائمی ندارند و اغلب بهصورت تصادفی متوجه موضوع میشوند؛ ولی از علائم شایع آن میتوان به درد ناحیه بالا و راست شکم، تهوع، استفراغ و… اشاره کرد. بهطورکلی، استفاده از یک رژیم غذایی سالم و مناسب و ورزش منظم میتواند در پیشگیری از این عارضه، مفید باشد. علاوه بر این مصرف مکملهای ویتامین D و کلسیم نیز ممکن است به جلوگیری از تشکیل آن کمک کند.
سنگ کیسه صفرا چیست؟
سنگ کیسه صفرا یا سنگ صفرا، مواد جامد یا چسبندهای هستند که در کیسه صفرا (ساک بیضی که موجود در سیستم گوارشی است و صفرا را ذخیره و از جسم دفع میکند) شکل میگیرند. اصلیترین علت ایجاد سنگ کیسه صفرا، ترکیب نامناسب مواد شیمیایی در صفرا میباشد که باعث تشکیل سنگهای جامد در کیسه صفرا میشود. عواملی مانند عوامل ژنتیکی، تغذیه نامناسب، چاقی، تغیرات هورمونی و عدم فعالیت جسمانی نیز میتوانند به ایجاد سنگ کیسه صفرا کمک کنند.
اگر اندازه سنگ کیسه صفرا کوچک باشد و علائمی ایجاد نکند، ممکن است بیدرد و بیعلامت باقی بماند. اما اگر سنگ بزرگ شود یا به خروج از کانال کیسه صفرا گرفتار شود، ممکن است به عوارض جدی مانند التهابات و بلوغ سنگ صفرا، خونریزی و تراکم مجرای صفرا منجر شود.
در صورت تشخیص سنگ کیسه صفرا، پزشک معالج ممکن است روشهای مدیریتی مختلف را پیشنهاد دهد، از جمله تغییرات در روش زندگی و تغذیه، داروها یا انجام عمل جراحی برای از بین بردن سنگ. بنابراین، اگر شما علائمی مانند درد شدید در ناحیه شکم، غنگ شدن، تهاجم به زیرنی و تب تجربه میکنید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص صحیح گذارده شود و پلان درمان مناسب برای شما تعیین شود.
علل سنگ کیسه صفرا
تشکیل سنگ کیسه صفرا (به انگلیسی: (Gallstonمیتواند به عوامل ژنتیکی و محیطی برگردد. تصور میشود که سنگهای صفراوی به دلیل عدم تعادل در ترکیب شیمیایی صفرا در داخل کیسه صفرا ایجاد میشوند. در بیشتر موارد، سطح کلسترول در صفرا بیش از حد بالا میرود و کلسترول اضافی به شکل سنگ در میآید.
برخی دیگر از عوامل مهم تشکیل سنگهای صفراوی عبارتاند از:
- افزایش سطح کلسترول در صفرا: وقتی که سطح کلسترول بالا بوده و سلولهای صفرا کمتر از حجم کافی صفرا ترشح کنند، کلسترول ممکن است به شکل سنگ در داخل کیسه صفرا تجمع کند.
- افزایش سطح بیلیروبین در صفرا: بیلیروبین یک پیگمانت زرد است که در فرایند تخلیص خون از پروتئینهای خونی تولید میشود. در برخی از موارد، بیلیروبین به شکل سنگ در کیسه صفرا تجمع میکند.
- مصرف غذاهای پرچرب: مصرف غذاهایی که بیشترین میزان چربی و کلسترول را دارند، باعث افزایش سطح کلسترول و تشکیل سنگ صفراوی میشود.
- ژنتیک: برخی افراد بدون علت خاصی از این بیماری رنج میبرند.
- داروها: برخی از داروهای مصرفی؛ مانند قرصهای ضدبارداری، هورمونهای جنسی و قرصهای کاهش وزن ممکن است به تشکیل این سنگ کمک کنند.
- سن: با پیرشدن، خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا نیز افزایش مییابد.
- بیماریهای مربوط به کبد: برخی از بیماریهای مربوط به کبد مانند سیروز و انسداد راههای صفراوی میتواند باعث تشکیل سنگهای صفراوی شوند.
علائم سنگ کیسه صفرا
بهطورمعمول سنگ کیسه صفرا علائم خاصی در فرد ایجاد نمیکند، اما زمانی که این سنگها حرکت کنند و در مجرای صفرا را مسدود کنند، فرد درد و علائمی را تجربه میکند. در ادامه میتوانید با رایجترین علائم سنگ کیسه صفرا آشنا شوید.
- درد در قسمت بالای شکم و در سمت راست و زیر دندهها
- درد در شانه راست یا کمر
- ناراحتی معده
- استفراغ
- سوءهاضمه و نفخ معده
در صورتی که علائم عفونت یا التهاب شدید را تجربه میکنید باید هر چه سریعتر به بیمارستان مراجعه کنید. علائم هشداردهنده سنگ صفرا عبارتاند از:
- درد شدید شکمی که چند ساعت طول میکشد
- تب و لرز
- زردی پوست و چشم
علت تشکیل سنگ کیسه صفرا
بر اساس تحقیقات انجام شده توسط دانشگاه هاروارد در رابطه با تشکیل سنگ صفرا، به طور معمول ۸۰ درصد سنگهای کیسه صفرا از کلسترول تشکیل شدهاند و ۲۰ درصد باقی مانده از ترکیبات بیلی روبین و نمکهای کلسیمی است. دلیل تجمع این ترکیبات و تشکیل سنگ کیسه صفرا هنوز به طور دقیق مشخص نیست ولی فرضیههای مختلفی در این رابطه وجود دارد و در حال بررسی است.
- وجود میزان بیش از حد کلسترول در کیسه صفرا: وجود بیش از حد کلسترول در کیسه صفرا، سنگهایی با رنگ زرد در این عضو ایجاد میکند. اگر میزان کلسترول تولید شده توسط کبد، بیش از محلول کیسه صفرا باشد، سنگهای سخت در کیسه صفرا تشکیل میشوند.
- وجود مقدار بیش از حد بیلی روبین در کیسه صفرا: تولید بیلی روبین در کبد بر اثر حذف گلبولهای قرمز قدیمی توسط کبد، تشکیل میشود. در برخی مواقع از جمله: آسیبهای کبدی و همچنین اختلالات خونی، باعث میشود که میزان بیلی روبین تولید شده بسیار افزایش یابد. اگر مقدار بیلی روبین بیش از حد نیاز باشد، کیسه صفرا نمیتواند آن را تجزیه کند و در این صورت، تشکیل سنگهای صفراوی رنگدانه ای اتفاق میافتد. سنگهای سخت با رنگهای سیاه و قهوهای نیز در این زمان تشکیل میشود.
- تولید صفرای غلیظ در کیسه صفرا: اگر عملکرد کیسه صفرا دچار اختلال شود، کیسه صفرا نمیتواند مایع درون خود را تخلیه نماید که در این صورت مایع در کیسه حبس شده و منجر به تشکیل سنگ کیسه صفرا میشود.
عوارض و خطرات طولانی مدت داشتن سنگ صفرا
شاید این سوال بسیاری از افراد باشد، که آیا سنگ صفرا خطرناک است؟ باید پاسخ دهیم که در صورت مراجعه به موقع به پزشک و ماندن طولانی مدت سنگ در کیسه صفرا، عوارض خطرناکی فرد را تهدید می کند. که این عوارض رایج عبارتند از:
- کولسیستیت حاد: در صورتی که وجود سنگ در صفرا منجر به مسدود شدن دهانه صفرا شود به صورتی که صفرا نتواند مایع خود را به بیرون هدایت کند، عفونت و التهاب در کیسه صفرا به وجود می آید که به آن کولسیستیت حاد گفته می شود. تقریبا در ۱ تا ۳ درصد از افراد دارای سنگ صفراوی، ممکن است کولسیستیت حاد به وجود بیاید.
- کولسیستیت حاد داری علائمی است که عبارتند از: دردهای شدید در وسطهای کمر و قسمتهای فوقانی معده، کاهش اشتها، درد، لرز، تهوع و استفراغ. در صورت داشتن این علائم به مدت ۱ تا ۲ ساعت باید در اسرع وقت برای تشخیص بیماری به پزشک مراجعه کنید.
- از سایر خطرات سنگ کیسه صفرا می توان به: زردی پوست یا چشم، عفونت کیسه صفرا، عفونت خونی، سپسیس، عفونت مجاری صفراوی، التهاب پانکراس و سرطان کیسه صفرا اشاره کرد. برای جلوگیری از به وجود آمدن این عوارض افراد باید برای درمان بیماری خود، سریعتر اقدام نمایند و نگذارند که سنگ در کیسه صفرا باعث التهاب و تورم شود.
افرادی که احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا دارند
- زنانی که باردار بوده اند
- سابقه خانوادگی
- افرادی که به تازگی وزن زیادی از دست داده اند
- سریعا وزن زیادی کم کردن و دوباره اضافه کردن، می توانند خطر ابتلا به سنگ های صفراوی را در مردان افزایش دهند
- زنان مصرف کننده داروهای ضد بارداری
- زنانی که تحت درمان استروژن با دوز بالا قرار می گیرند
- افرادی رابطه خونی نزدیک با فردی که سابقه سنگ صفراوی دارند
- یک مطالعه نشان داد که یک ژن به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سنگ های صفراوی را افزایش می دهد.
- افرادی که چربی بالایی در رژیم غذایی خود دارند
- زنان دو برابر مردان مبتلا به سنگ صفراوی میشوند
- افراد بالای 60 سال
- بومی های هندی آمریکایی
- افرادی که داروهای کاهش کلسترول مصرف می کنند، به نام استاتین
- افراد مبتلا به دیابت
- علاوه بر این، درمان جایگزینی هورمونی (HTR) برای زنانی که در دوران یائسگی هستند با خطر بالایی از مشکلات کیسه صفرا مرتبط است.
تشخیص سنگ کیسه صفرا
تشخیص سنگ کیسه صفرا عموماً از طریق یک سری از ابزارها و روشهای پزشکی انجام میشود. در زیر تعدادی از این روشها آمده است:
- تاریخچه بیماری و معاینه فیزیکی: پزشک ممکن است به شما سوالاتی در مورد علائمی که تجربه کردهاید، تاریخچه پزشکی، نحوه تغذیه و عادات روزانه خود مرتبط با سنگ کیسه صفرا بپرسد. سپس ممکن است یک معاینه فیزیکی انجام دهد تا نشانههای فیزیکی مرتبط با بیماری را بررسی کند.
- آزمونهای خونی: آزمونهای خونی برای اندازهگیری سطوح مواد شیمیایی مختلف در خون مانند بیلی روبین، آمیلاز و آلانین آمینوترانسفراز ممکن است صورت گیرد. این آزمونها معمولاً میزان التهاب و آسیب کیسه صفرا را نشان میدهند.
- سونوگرافی صفراوی (سونوگرافی کله): یکی از ابزارهای تصویربرداری مهم برای تشخیص سنگ کیسه صفرا است. این آزمون، امکان مشاهده سنگها و سایر تغییرات در کیسه صفرا و مجاری صفراوی را فراهم میکند.
- CT Scan (اسکن محاسبهای) یا MRI: در برخی موارد، پزشک ممکن است از CT Scan یا MRI برای تصویربرداری دقیقتر از سیستم گوارش و مشاهده سنگ کیسه صفرا استفاده کند.
- کولانژیوگرافی رتروگراد: یک روش تصویربرداری که از رنگآمیزی و پرتو X-ray برای تصویربرداری دقیق از سلولهای و ساختار مجرای صفراوی استفاده میکند.
با ترکیب این روشها و ابزارهای تشخیصی، پزشک میتواند به تشخیص نهایی سنگ کیسه صفرا برسد و برنامه درمانی مناسب را برای شما پیشنهاد دهد. در صورت تجربه هرگونه علایم مشکوک به سنگ کیسه صفرا، مهم است که فوراً به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.
درمان سنگ کیسه صفرا
درمان معمولاً فقط در صورتی ضروری است که سنگهای صفراوی باعث ایجاد موارد زیر شود:
- علائمی مانند درد شکم
- عوارضی مانند یرقان یا پانکراتیت حاد
در این موارد، برداشتن کیسه صفرا ممکن است توصیه شود. روش درمان سنگ کیسه صفرا بستگی به اندازه و نوع سنگ، وضعیت بالینی بیمار و عوامل مرتبط دارد. برخی از روشهای درمان عبارتاند از:
- مدیریت خودآگاهی: این روش شامل تغییرات در رژیم غذایی، ورزش و کنترل وزن است که بهبود علائم و کاهش فراوانی سنگها را در برخی افراد به دنبال دارد.
- داروها: پزشک ممکن است داروهایی را به شما تجویز کند تا به کنترل علائم بپردازید یا سنگها را دفع کنید. برخی از داروهایی که معمولاً برای درمان استفاده میشوند، عبارتاند از: اسپاسمولیتیکها، اسید اولئیک، داروهای محلول کننده سنگ، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و داروهای کنترل درد.
- لیتوتریپسی (شکستن سنگها با امواج صوتی): این روش برای شکستن سنگهای کوچک به کار میرود. لیتوتریپسی ممکن است در برخی موارد با سونوگرافی تلفیق شود تا اثر بیشتری داشته باشد.
- کلیسیستکتومی (جراحی حذف کیسه صفرا): این جراحی برای بیمارانی که علائم خاصی ندارند و سنگها در اندازه بزرگی هستند، استفاده میشود.
- جراحی بند کیسه صفرا: در بعضی موارد، جراحی بند کیسه صفرا (کولیسیستکتومی با بند) بهعنوان جایگزینی برای کلیسیستکتومی انجام میشود.