خونریزی معده نشانه یک اختلال در معده است که می‌تواند به علت زخم، عفونت، التهاب، آسیب و یا سرطان رخ دهد. اختلالاتی که سبب خونریزی معده می‌شوند، اغلب در مراحل ابتدایی بی‌علامت هستند و تا زمان پیشروی و ایجاد خونریزی تشخیص داده نمی‌شوند. خونریزی معده ممکن است به صورت تدریجی و خاموش یا به صورت ناگهانی و شدید رخ دهد. در موارد شدید و حاد خونریزی معده با استفراغ خونی یا مدفوع تیره و قیرمانند مشخص می‌شود. خونریزی‌های ناگهانی و شدید معمولاً خطرناک هستند و ممکن است منجر به از دست رفتن خون زیادی شوند، بنابراین، باید به صورت اورژانسی به آنها رسیدگی شود. گام اول در درمان خونریزی معده، قطع و کنترل خونریزی است. پس از آن درمان بر رفع بیماری زمینه‌ای که سبب خونریزی معده می‌شود، تمرکز دارد.
خونریزی معده چیست؟
خونریزی معده نوعی خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی است که می‌تواند یک مسئله جدی باشد. خونریزی معده یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از اختلالات و بیماری‌هایی است که ساختار داخلی معده را درگیر می‌کنند. خونریزی معده می‌تواند در هر بخشی از معده رخ دهد. خونریزی ممکن است ناگهانی باشد و باعث اتلاف حجم زیادی از خون شود، یا ممکن است به صورت تدریجی یا دوره‌ای رخ دهد. اغلب اوقات خونریزی معده به صورت پنهانی و بی‌علامت رخ می‌دهد و فرد ممکن است متوجه آن نشود. اما در موارد حاد و شدید خونریزی معده به صورت استفراغ خونی، خون در مدفوع یا مدفوع تیره و سیاه رنگ مشخص می‌شود. خونریزی شدید و ناگهانی معمولا خطرناک‌تر است و یک وضعیت اورژانسی را نشان می‌دهد. با این حال خونریزی معده در هر نوع خود یک مسئله پزشکی جدی است که نیاز به ارزیابی دقیق توسط پزشک برای یافتن علت آن دارد.
علل خونریزی معده چیست؟
اختلالات و بیماریهای گوناگونی می‌توانند سبب آسیب‌دیدگی و پارگی عروق خونی در معده و خونریزی آن شوند. برخی از شایع‌ترین علل خونریزی معده عبارتند از:
زخم معده
اگر پوشش مخاطی معده آسیب ببیند، اسید معده و آنزیم‌های گوارشی، دیواره معده را تخریب می‌کنند و باعث ایجاد زخم معده می‌شوند. در اثر تاثیرات اسید معده، زخم‌های بازی در معده ایجاد می‌شود که دائماً توسط اسید تحریک می‌شوند. این زخم‌ها، قابل درمان و شایع هستند، اما باید آنها را جدی گرفت، زیرا اگر درمان نشوند، ممکن است که باعث ایجاد عوارض جدی مانند خونریزی داخلی گردند.
زخم معده، در اکثر موارد در اثرعفونت ناشی از وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H.pylori) و یا مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) بدون نسخه مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن به مدت طولانی به‌وجود می‌آید. البته، در موارد نادر، عارضه‌ای به نام سندرم زولینگر_الیسون، با تولید بیش از حد اسید در بدن می‌تواند باعث ایجاد زخم معده شود.
علائم
زخم معده، علائم خاصی دارد که بنابر وخیم بودن زخم، شدت این علائم متفاوت است. علائم رایج زخم معده عبارتند از:
- احساس یک درد مبهم در معده
- سوء هاضمه به خصوص بعد از خوردن غذاهای چرب
- کاهش وزن
- حالت تهوع یا استفراغ کردن
- نفخ کردن
- احساس سیری زود هنگام
- آروغ زدن یا ریفلاکس اسید معده
- سوزش سر دل، که باعث احساس سوزش در قفسه سینه می‌شود.
- احساس درد، بعد از غذا خوردن، نوشیدن مایعات و داروهای ضد اسید
در صورتی که زخم معده در نزدیکی عروق خونی ایجاد شود، می‌تواند منجر به خونریزی شود. خونریزی معده ناشی از زخم معده به دو صورت رخ می‌دهد:
- خونریزی تدریجی و بلندمدت که منجر به کم‌خونی می‌شود و علائمی از قبیل سرگیجه، ضعف، خستگی، تنگی نفس و رنگ‌پریدگی را ایجاد می‌کند.
- خونریزی شدید و ناگهانی که با مدفوع تیره و قیر مانند و یا استفراغ خونی با ظاهری شبیه تفاله قهوه مشخص می‌شود.
درمان
اگر عواملی که باعث ایجاد زخم معده شده است، برطرف شوند، زخم‌های معده، بهبود پیدا می‌کنند. درمان زخم معده، بر اساس علت ایجاد این زخم‌ها، متفاوت است. پزشکان برای درمان زخم‌های معده معمولی که عوارض شدیدی ایجاد نمی‌کنند، از ترکیبی از داروهای کاهش دهنده اسید معده استفاده می‌کنند تا زخم معده را پوشش دهند و در طول بهبودی از زخم محافظت نمایند و هر گونه عفونت باکتریایی را از بین ببرند. روش درمان زخم معده، ممکن است شامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری، همراه با مهارکننده‌های پمپ پروتون PPIs)، مسدودکننده‌های گیرنده هیستامین)(مسدودکننده‌های H2)،) آنتی‌اسیدها، عوامل سیتوپروتکتیو و بیسموت ساب سالیسیلات باشد.
با این که بیشتر زخم‌های معده با مصرف داروها، با موفقیت درمان می‌شوند، اما بعضی از این زخم‌ها پیچیده‌تر هستند و برای درمان ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. آن دسته از زخم‌های معده که خونریزی می‌کنند، به راحتی بهبود نمی‌یابند و دائما عود می‌کنند، آنها ممکن است که باعث پاره شدن معده شوند، خروجی معده را مسدود کنند و یا بدخیم شوند، که باید برای درمان و ترمیم آنها از جراحی کمک گرفت. در این عمل جراحی، ممکن است کل زخم برداشته شود و یا قسمتی از بافت روده برداشته شده و آن را بر روی محل زخم بچسبانند، همچنین ممکن است شریان خونریزی‌دهنده بسته شود و یا برای کاهش تولید اسید معده، منبع عصبی مربوط به آن قطع گردد.
گاستریت معده
گاستریت، یک نام کلی برای تعدادی از عوارض است که ویژگی مشترک آنها التهاب پوشش داخلی معده می‌باشد. این پوشش مخاطی از معده، در برابر تاثیر اسیدها، آنزیم‌ها و میکرو ارگانیسم‌هایی که هر روز از آن عبور می‌کنند محافظت می‌نماید. آسیب رسیدن و یا ضعیف شدن این پوشش مخاطی، باعث می‌شود که شیره‌های گوارشی به پوشش معده آسیب بزنند و موجب التهاب آن شوند. التهاب گاستریت، معمولا در اثر زخم‌های ناشی از عفونت باکتریایی یا ویروسی و یا مصرف دائمی مسکن‌های خاص است. همچنین ممکن است که گاستریت در اثر نوشیدن بیش از حد الکل نیز ایجاد شود. بعضی از بیماری‌ها نیز می‌توانند خطر ابتلا به گاستریت را افزایش دهند، مانند بیماری التهابی کرون.
علائم
اگر بیماری گاستریت، علائم قابل توجهی ایجاد نکند، ممکن است به این معنی باشد که بیماری شدیدتر است و یا بیمار برای مدت طولانی به آن مبتلا است. علائم گاستریت ممکن است زمانی بروز کنند که پوشش معده، آنقدر آسیب دیده باشد که دیگر نتواند از خود در برابر اسیدها و آنزیم‌های موجود دفاع نماید. علائم گاستریت شامل موارد زیر است:
- احساس سوزش و یا درد (سوء هاضمه) در قسمت بالای شکم که ممکن است با غذا خوردن بدتر و یا بهتر شود.
- از دست دادن اشتها یا احساس سیری زودهنگام، در زمان غذا خوردن.
- معده درد و نفخ.
- حالت تهوع و یا استفراغ.
- وجود خون سیاه رنگ در استفراغ و یا مدفوع، در صورت خونریزی کردن معده
درمان
نحوه درمان گاستریت، به عاملی که باعث ایجاد آن شده است بستگی دارد. گاستریت حاد که در اثر مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و یا مصرف الکل ایجاد شده است ممکن است با قطع مصرف این مواد، تسکین یابد. درمان‌های رایج برای گاستریت عبارتند از:
-
- آنتی بیوتیک‌ها: برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری، ممکن است که مصرف ترکیبی از آنتی بیوتیک‌ها مانند کلاریترومایسین و آموکسی سیلین یا مترونیدازول، به مدت ۷ تا ۱۴ روز تجویز شود.
- داروهایی که مانع تولید اسید می‌شوند: مهارکننده‌های پمپ پروتون، با مسدود کردن عملکرد بخش‌هایی از سلول‌هایی که اسید تولید می‌نمایند، اسید معده را کاهش می‌دهند. این داروها شامل داروهای تجویزی و بدون نسخه‌ای مانند امپرازول، لانسوپرازول و پانتوپرازول است.
- داروهایی که تولید اسید معده را کاهش می‌دهند: مسدود کننده‌های اسید - که مسدود کننده‌های هیستامین (H-2) نیز نام دارند - میزان اسید آزاد شده در دستگاه گوارش را کاهش می‌دهند و باعث تسکین درد ناشی از گاستریت شده و موجب بهبودی بیماری می‌گردند. بعضی از داروهای مسدود کننده اسید شامل: فاموتیدین، سایمتیدین و نیزاتیدین هستند.
- داروهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند: داروهای آنتی اسید، باعث خنثی شدن اسید موجود در معده شده و به تسکین سریع درد کمک می‌کنند.
واریس معده
واریس معده، بزرگ شدن و متورم شدن وریدهای مخاط و زیر مخاط معده است. اگر جریان خون، در کبد به دلایلی مسدود شود، خون در رگ‌های خونی اندام‌های نزدیک، از جمله رگ‌های مری و معده، جمع می‌شود. این سیاهرگ‌ها بسیار کوچک هستند و قادر به حمل مقادیر زیادی خون نمی‌باشند، در نتیجه متسع و متورم می‌شوند. به متورم شدن وریدهای معده، واریس معده گفته می‌شود. این واریس‌ها بسیار شکننده هستند و به راحتی پاره می‌شوند و در نتیجه مقدار زیادی خون از دست می‌رود.
شایع‌ترین علت واریس معده، فشار خون پورتال یا فشار بالای خون در وریدهای پورتال است که خون را از اندام‌های گوارشی به کبد می‌رسانند، و به دلیل انسداد جریان خون در کبد رخ می‌دهد.
فشار خون پورتال، به طور عمده در اثر ابتلا به سیروز کبدی ایجاد می‌شود. سیروز کبدی، بافت اسکاری است که پس از یک آسیب کبدی ناشی از هپاتیت، مصرف الکل یا سایر آسیب‌های وارد شده به کبد ایجاد شده است. در سیروز، بافت اسکار، مسیرعبور خون از طریق کبد را مسدود می‌کند و عملکرد پردازش آن را مختل می‌نماید. البته، ممکن است که واریس معده، در بیماران مبتلا به فشار خون پورتال، که مبتلا به سیروز کبدی نیستند نیز رخ دهد.
علائم
در ابتدا، واریس معده علائمی ایجاد نمی‌کند، اما این عروق بسیار حساس هستند و با کوچکترین فشاری ممکن است پاره شوند و خونریزی داخلی شدیدی ایجاد نمایند. علائم این عارضه، پس از پارگی واریس، بسته به شدت خونریزی متفاوت است. علائم خونریزی واریس معده عبارتند از:
- استفراغ کردن خون
- مدفوع سیاه رنگ، قیری یا خونی
- پایین آمدن فشار خون
- سریع شدن ضربان قلب
- سرگیجه
- شوک (در موارد شدید)
درمان
خونریزی به دلیل پارگی واریس معده، یک اورژانس پزشکی است و باید فوراً با هدف توقف فوری خونریزی و جلوگیری از خونریزی مجدد، درمان شود. روش‌های درمانی متداول برای معالجه واریس معده عبارتند از:
-
- مسدود کننده‌های بتا: ممکن است که برای کاهش فشار خون و کنترل فشار خون پورتال، داروهای مسدودکننده بتا، مانند پروپرانولول تجویز شوند.
- بستن واریس با کمک آندوسکوپی (باندینگ): در این روش، با استفاده از آندوسکوپ، یک نوار لاستیکی کوچک را به طور مستقیم روی واریس‌ها قرار می‌دهند تا خونریزی را متوقف کرده و واریس‌ها را از بین ببرند.
- اسکلروتراپی تزریقی با کمک آندوسکوپی (EIS): پزشک یک محلول منعقد کننده خون به نام اسکلروزانت را با استفاده از آندوسکوپ، به وریدهای متورم شده تزریق می‌نماید تا با ایجاد لخته خون، رگ‌هایی را که خونریزی می‌کنند را مسدود نماید.
- چسب سیانواکریلات: در این روش، سیانواکریلات، با کمک آندوسکوپی توسط یک سوزن به داخل ورید تزریق می‌شود، این ماده خیلی سریع با خون و یا مایعات بافتی پلیمریزه می‌گردد و مانند یک چسب بافتی عمل کرده و واریس معده را درمان می‌کند.
- ترومبین:برای جلوگیری از خونریزی می‌توان از ترکیب ترومبین نیز استفاده نمود، این ترکیب باعث لخته شدن خون در آن ناحیه می‌گردد.
- شانت پورتوسیستمیک ترانس جوگولار داخل کبدی (TIPS): این یک روش تهاجمی است که در آن، پزشک یک استنت را در وسط کبد قرار می‌دهد و به وسیله آن، ورید کبدی را به ورید پورتال وصل می‌کند و در نتیجه جریان خون ورید پورتال به گردش خون سیستمیک بازمی‌گردد و فشار خون پورتال کاهش می‌یابد. این روش‌درمانی در خونریزی‌های حاد واریس معده، مورد استفاده قرار می‌گیرد
- انسداد وریدهای رتروگراد با بالون:در این روش یک کاتتر با سر بالون‌دار در داخل ورید قرار داده می‌شود و با استفاده از آن، ورید مسدود می‌شود و مجاری صفراوی شستشو داده می‌شود تا تمام واریس‌ها از بین برود.
- پیوند کبد: در بعضی موارد نادر، در مراحل نهایی بیماریهای کبدی، اگر بیمار مبتلا به سیروز کبدی شدید باشد و یا بعد از درمان، خونریزی ادامه پیدا کند، ممکن است پیوند کبد ضروری باشد.
سرطان معده
تا ۵ درصد از خونریزی‌های بخش فوقانی دستگاه گوارش، در اثر وجود تومورهای سرطانی رخ می‌دهد. شایع‌ترین علت خونریزی تومورها، سرطان معده است که ۳۶ تا ۵۸ درصد از موارد خونریزی دستگاه گوارش فوقانی را تشکیل می‌دهد (منبع). در مراحل اولیه سرطان، رگ‌های خونی معده ممکن است کمی خونریزی کنند، اما با پیشرفت سرطان، و سرایت آن، به بافت‌های اطراف، ممکن است به یک رگ خونی مجاور آسیب وارد شده و باعث خونریزی گردد. این خونریزی ممکن است خفیف بوده و فقط با آزمایش قابل تشخیص باشد.
علائم
ممکن است که علائم اولیه سرطان معده را به راحتی با علائم سایر بیماریهای کم خطر معده اشتباه گرفت. این علائم عبارتند از:
- سوء هاضمه مداوم و سوزش سر دل
- باد معده و آروغ زدن مکرر
- احساس سیری و یا نفخ شدید بعد از خوردن غذا
- معده درد مداوم
به دلیل این که علائم اولیه سرطان معده، با علائم بسیاری از بیماریهای دیگر مشابه است، سرطان معده خیلی دیر تشخیص داده می‌شود. علائم سرطان معده پیشرفته عبارتند از:
- وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه رنگ
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
درمان
نحوه درمان سرطان معده، بستگی به میزان گسترش سرطان، سلامتی بیمار و اولویت‌های درمانی او دارد. متداول‌ترین روش‌ها برای درمان سرطان معده ، شامل جراحی برای برداشتن کامل معده و یا بخشی از آن برای برداشتن تومور، شیمی درمانی و یا رادیوتراپی، درجهت از بین بردن سلول‌های سرطانی در بدن است. روش‌های جدید برای درمان سرطان معده شامل ایمونوتراپی و درمان هدفمند است.
سایر علل خونریزی معده
به غیر از بیماریهای ذکر شده، عوامل دیگری نیز می‌توانند سبب پارگی عروق معده و خونریزی آن شوند. برخی از علل نادری که ممکن است سبب خونریزی در معده بیمار شود، در زیر آمده است:
- بیماری اکتازی عروق آنترال معده: یک بیماری نادر است که به آن معده هندوانه‌ای نیز گفته می‌شود. در این بیماری عروق بخش تحتانی یا آنتروم معده به طور غیرعادی اتساع یافته و مستعد پارگی یا خونریزی می‌شوند.
- ضایعه دیولافوی: این ضایعه یک ناهنجاری تکاملی در عروق معده است. در این بیماری یک رگ خونی زیرمخاطی به طور غیرعادی بزرگ شده و پیچ می‌خورد و بدون آنکه زخم یا ساییدگی وجود داشته باشد، دچار خونریزی می‌شود.
- خوردن مواد سوزآور و خورنده: خونریزی ناشی از بلع مواد خورنده مانند مواد پاک‌کننده معمولا خود محدود شونده است، اما ممکن است 2 هفته پس از بلع خونریزی شدید در معده رخ دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
تشخیص به موقع خونریزی معده در طرح‌ریزی درمان مناسب و کاهش عوارض آن موثر است. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه کنید تا علت دقیق آنها و احتمال وجود خونریزی معده بررسی شود:
- اگر حس گیجی یا سرگیجه دارید و احساس می‌کنید که ممکن است غش کنید.
- اگر مدفوع شما تیره و سیاه رنگ و شبیه قیر است.
- اگر در شکم خود احساس درد می‌کنید.
- اگر تهوع و استفراغ دارید.
- اگر در بلع خود دچار مشکل شده‌اید یا احساس درد می‌کنید.
در صورتی که علائم زیر را دارید، فورا با اورژانس تماس بگیرید:
- اگر درد ناگهانی و شدید در شکم خود احساس کردید.
- اگر خون بالا می‌آورید یا استفراغ شما شبیه تفاله قهوه است.
- اگر مدفوع شما خونی یا تیره رنگ است.
- اگر هوشیاری خود را از دست دادید.
تشخیص خونریزی معده
فرایند تشخیص خونریزی معده با معاینه فیزیکی کامل و گرفتن شرح حال و سابقه پزشکی بیمار آغاز می‌شود. در طی معاینه پزشک سوالاتی را در مورد علائمی که دارید، از شما می‌پرسد. برای مثال، از شما درباره تعداد دفعات دفع روده، رنگ و قوام مدفوع، وجود درد، استفراغ خونی و سابقه بیماریهای معده از جمله زخم معده سوال خواهد کرد. در صورتی که پزشک تشخیص دهد که احتمال بروز خونریزی معده در شما وجود دارد، از تست‌های تشخیصی زیر برای یافتن مکان و علت آن استفاده می‌کند:
آزمایش خون
می‌توان با انجام آزمایشاتی بر روی خون بیمار، علائم خونریزی معده مانند کم‌خونی را بررسی کرد. این آزمایش‌ها باید شامل شمارش کامل گلبول‌های خون، پانل متابولیک پایه، پانل انعقادی و آزمایشات کبدی باشد.
اندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی
در آندوسکوپی بخش فوقانی دستگاه گوارش پزشک یک آندوسکوپ را از راه مری، وارد معده و دوازدهه می‌کند. آندوسکوپ یک ابزار لوله مانند نازک و انعطاف پذیراست که یک دوربین و چند ابزار میکروسکوپی به آن متصل می‌باشد. دوربین برای مشاهده داخل دستگاه گوارش مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هنگام آندوسکوپی دستگاه گوارش، پزشک از ابزارهای الکتروجراحی متصل به آندوسکوپ، برای حذف و ترمیم زخم‌ها و عیوب دستگاه گوارش استفاده می‌نماید. معمولا یک داروی بی‌حس کننده خوراکی برای بی‌حس کردن گلو و یک آرام‌بخش ملایم به بیمار داده می‌شود تا بیمار در طول عمل آندوسکوپی آرام و راحت باشد.
تصویربرداری اشعه ایکس از دستگاه گوارش فوقانی
با کمک تصویربرداری با اشعه ایکس از دستگاه گوارش فوقانی، می‌توان علائم خونریزی یا سایر مشکلات آن ناحیه را بررسی کرد. در این روش تصویربرداری، از محلول کنتراست باریم استفاده می‌شود که مشاهده داخل دستگاه گوارش را با اشعه ایکس آسان‌تر می‌کند. باریم، یک پودر خشک، سفید و گچی است که آن را با آب مخلوط می‌کنند تا به شکل مایع درآید. باریم، اشعه ایکس را جذب می‌کند و روی تصویر اشعه ایکس سفید به نظر می‌رسد. پس از این که باریم در دستگاه گوارش وارد شد، دیواره داخلی مری، معده، روده بزرگ و یا روده کوچک را می‌پوشاند و باعث می‌شود که پوشش داخلی دیواره، اندازه، شکل، کانتور و باز بودن مجاری، در تصویر اشعه ایکس قابل مشاهده باشد. این فرآیند باعث می‌شود تغییرات و مشکلاتی که در تصویربرداری معمولی اشعه ایکس دیده نمی‌شود، قابل رویت باشد.
اقدامات درمانی برای کنترل خونریزی معده
درمان خونریزی معده به علت آن و حاد یا مزمن بودن خونریزی بستگی دارد. برای مثال، در صورتی که مصرف داروهای NSAIDs مانند ایبوپروفن یا آسپرین دلیل خونریزی معده است، اگر بیمار مصرف آنها را قطع کند، خونریزی درمان می‌شود. به همین ترتیب، اگر سرطان باعث خونریزی در معده شده باشد، برداشت تومور منجر به کنترل خونریزی می‌شود. در مورد زخم معده‌ای که عارضه‌دار شده و خونریزی می‌کند، تجویز داروهای مناسب برای درمان هلیکوباکتر پیلوری، اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی توصیه می‌شود.
اولین گام در درمان خونریزی معده، متوقف کردن و کنترل خونریزی است. این کار معمولا با تزریق مستقیم مواد شیمیایی به موضع خونریزی یا سوزاندن زخم با یک پروب حرارتی که به کمک اندوسکوپ به ناحیه آسیب دیده می‌رسد، انجام می‌شود. بعدا از آنکه خونریزی کنترل شد، در گام بعدی بر درمان بیماری که سبب بروز خونریزی معده شده است، تمرکز می‌شود که می‌تواند شامل درمان‌های دارویی شامل مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs)، مسدودکننده‌های H2 و آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان زخم، التهاب معده و ریشه‌کنی هلیکوباکتر پیلوری باشد. اگر علت خونریزی تومور، پلیپ، واریس و یا بدشکلی‌های عروقی باشد، ممکن است به مداخلات جراحی نیز نیاز باشد. به علاوه، مداخله جراحی در بیمارانی در نظر گرفته می‌شود که برای مثال در اثر زخم معده دچار پارگی احشائی شده باشند. جراحی در این بیماران شامل بستن رگ دچار خونریزی در معده، برداشتن بخشی از عصب واگ معده یا برداشتن بخشی از معده است.
عوارض عدم درمان خونریزی معده
اگر علت خونریزی معده تشخیص داده نشود و تحت درمان قرار نگیرد، به خصوص در بیمارانی که به مدت طولانی خونریزی داشته‌اند، منجر به عوارض جدی‌تری می‌شود. عوارض ناشی از خونریزی معده عبارتند از:
- کم خونی: داشتن خونریزی به مدت طولانی، باعث کمبود هموگلوبین و گلبول‌های قرمز خون شده و کم خونی ایجاد می‌کند. علائم کم خونی عبارتند از: درد قفسه سینه، سرگیجه، خستگی، ضعف، سردرد، تنگی نفس و عدم وضوح ذهنی.
- هیپوولمی(کاهش شدید حجم خون): با از دست دادن مقدار زیادی خون، به دلیل خونریزی حاد، قلب بیمار در پمپاژ خون به سراسر بدن دچار مشکل می‌شود. این یک عارضه کشنده است و علائم آن عبارتند از: سردی و نازکی پوست، گیجی، بی‌قراری، کاهش خروجی ادرار، ضعف، رنگ پریدگی پوست، تنفس سریع و از دست دادن هوشیاری.
- شوک: خونریزی‌های شدید معده، می‌توانند منجر به کمبود جریان خون در بقیه نقاط بدن شوند و باعث آسیب رسیدن به اعضای دیگر و نارسایی اندام‌ها گردند. شوک ناشی از نرسیدن خون کافی به اندام‌ها، ممکن است بدتر شود و آسیب‌های غیر قابل برگشت و یا حتی مرگ بیمار را به همراه داشته باشد. علائم شوک عبارتند از: فشار خون بسیار پایین، رنگ لب‌ها و ناخن‌های دست مایل به آبی، درد قفسه سینه، گیجی، سرگیجه، اضطراب، رنگ پریدگی پوست، کاهش یا عدم وجود ادرار، ضربان قلب تند اما ضعیف، تنفس کم عمق و بیهوشی.
پیشگیری از خونریزی معده
اصلاح سبک زندگی و پیروی از عادات غذایی سالم می‌تواند تا حد زیادی از بروز بیماری‌هایی که سبب خونریزی معده می‌شوند، پیشگیری کند. برخی از اقداماتی که می‌تواند به محافظت از معده و پیشگیری از خونریزی معده کمک کند، عبارتند از:
- فقط در صورت لزوم، داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) و آسپرین را مصرف نمایید.
- مصرف الکل را محدود کنید.
- اگر به طور دائم از محصولات تنباکو استفاده می‌کنید، آن را ترک کنید.
- در صورت داشتن زخم معده و سایر بیماریهای دستگاه گوارش، دریافت درمان مناسب و مدیریت بیماری بسیار مهم است.
- بررسی عفونت‌هایی مانند هلیکوباکتر پیلوری، که می‌تواند باعث ایجاد زخم شود.
- یک رژیم غذایی سالم و سرشار از فیبر داشته باشید.
- در حالت نشسته غذا بخورید، نه خمیده و یا دراز کشیده و تا یک ساعت بعد از غذا دراز نکشید. سعی کنید ۴ ساعت قبل از خواب غذا نخورید.
- هنگام خواب، سر خود را ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر بالا بگذارید.
رژیم غذایی برای خونریزی معده
برای درمان خونریزی معده، باید تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کنید، اما بسیاری از این تغییرات موقتی هستند. اگر خونریزی فعال و شدید معده دارید، نباید غذا و نوشیدنی را از طریق دهان مصرف کنید؛ با این کار به دستگاه گوارش خود اجازه استراحت و التیام می‌دهید، زیرا خوردن غذا، معده را مجبور به کار می‌کند و اسیدها و آنزیم‌ها را در معده آزاد می‌نماید. تا زمانی که خونریزی کاملا متوقف شود، شما باید از طریق تغذیه وریدی، مواد غذایی دریافت کنید. بعد از متوقف شدن خونریزی و قبل از این که بتوانید یک رژیم غذایی معمولی را شروع کنید، مقدار کمی غذا یا نوشیدنی برای آزمایش به شما داده خواهد شد تا میزان بازگشت علائم بررسی شود.
چه غذاهایی برای خونریزی معده مناسب است؟
به طور کلی مصرف غذاهایی برای خونریزی معده مناسب است که دارای خواص ضدالتهابی هستند، به سلامت معده کمک می‌کنند و باعث تحریک معده نمی‌شوند. در صورتی که دچار خونریزی معده شده‌اید، بهتر است غذاهای زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانید:
- غذاهای غنی از آهن: خونریزی معده، باعث از دست دادن آهن می‌شود. بنابراین خوردن غذاهایی که آهن زیادی دارند بسیار مهم است. غذاهای سرشار از پروتئین‌های سالم مانند ماهی، گوشت بدون چربی، مرغ و تخم مرغ مصرف کنید که حاوی پروتئین و آهن هستند، تا به بازسازی ذخایر آهنی که در طول دوره‌های خونریزی معده از دست داده‌اید کمک کنند. لوبیا و سایر حبوبات، کشمش، سبزیجات سبز برگ مانند اسفناج، غلات کامل و غلات غنی شده نیز حاوی مقدار زیادی آهن هستند. خوردن غذاهای سرشار از ویتامین C همراه با غذاهای حاوی آهن باعث افزایش جذب آهن می‌شود.
- غذاهای ضد هلیکوباکتری پیلوری: غذاهایی که به مبارزه با هلیکوباکتر پیلوری و افزایش باکتری‌های مفید در بدن کمک می‌کنند عبارتند از: گل و برگ کلم، کلم بروکلی، تربچه، سبزیجات برگ‌دار مانند اسفناج، غذاهای غنی از پروبیوتیک مانند ماست (مخصوصاً با لاکتوباسیلوس و ساچارومیسس) سیب، زغال اخته، تمشک، توت فرنگی و شاه توت و روغن زیتون.
- فیبر: دریافت مقدار کافی فیبر از طریق مواد غذایی، مدفوع را نرم می‌کند و باعث حرکت آسان آن در دستگاه گوارش می‌شود و مانع یبوست می‌گردد. غذاهای سرشار از فیبر عبارتند از: سبزیجات، میوه‌ها، آب آلو، غلات پرفیبر و غلات کامل. این مواد غذایی همچنین دارای ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند که به بهبود بافت‌های آسیب دیده کمک می‌نمایند.
چه غذاهایی برای خونریزی معده مناسب نیست؟
مصرف برخی غذاها و نوشیدنی‌ها می‌تواند سبب تحریک معده و تشدید بیماریهای سبب‌شونده خونریزی معده شود. اگر معده شما دچار خونریزی شده است، بهتر است موارد زیر را از رژیم غذایی خود حذف کنید:
- الکل: نوشیدن الکل باعث تحریک معده می‌شود. و موجب ایجاد واریس معده می‌گردد که ممکن است پاره شود و گاهی اوقات باعث خونریزی شدید معده شود. اگر الکل مصرف می‌کنید، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که دیگر الکل ننوشید. مصرف همزمان آسپرین یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی ممکن است خطر ایجاد زخم معده و یا تحریک معده را افزایش دهد.
- محرک‌های بالقوه: کافئین، نعناع، غذاهای سرخ شده، چرب یا تند، غذاهای پر اسید مانند مرکبات و آب میوه‌ها، سیر، پیاز و محصولات گوجه فرنگی می‌توانند دستگاه گوارش شما را تحریک نمایند. شکلات، چای، قهوه، نوشابه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا و یا ورزشی همگی حاوی کافئین هستند. تا زمانی که اطمینان حاصل کنید که معده شما بهبود یافته است، باید از وارد کردن مجدد مواد غذایی محرک معده به رژیم غذایی خود اجتناب کنید.
نتیجه‌گیری
بیماریهای بسیاری از جمله زخم و التهاب معده، اتساع عروق خونی در معده یا سرطان می‌توانند سبب خونریزی معده شوند. خونریزی معده به صورت داخلی رخ می‌دهد، به همین دلیل ممکن است بیمار متوجه آن نشود. اما خونریزی‌های شدید معده با علائمی مانند استفراغ خونی یا مدفوع تیره مشخص می‌شوند. هدف اولیه در درمان خونریزی معده، قطع و کنترل خونریزی است. سپس، با توجه به بیماری زمینه‌ای سبب‌شونده خونریزی، درمان مناسب برای بیمار طرح‌ریزی می‌شود.
سوالات رایج
آیا خونریزی معده خطرناک است؟
خونریزی معده یک مسئله جدی است و باید توسط پزشک ارزیابی شود. اگر خونریزی معده ناگهانی و شدید باشد و باعث علائم شوک در بیمار شود، نیاز به رسیدگی اورژانسی دارد.
آیا خونریزی معده سبب مرگ می‌شود؟
خونریزی معده حاد و شدید می‌تواند جان بیمار را تهدید کند. با این حال، مرگ در خونریزی‌های گوارشی بیش از آنکه مربوط به خونریزی باشد، ناشی از بیماری سبب‌شونده آن از جمله سرطان است.
آیا خونریزی معده می‌تواند خودبخود برطرف شود؟
گاه خونریزی‌های گوارشی می‌توانند خودبخود متوقف شوند. اما اگر خونریزی قطع نشد، باید درمان مناسب شامل داروها یا اعمال جراحی برای کنترل خونریزی انجام شود.
آیا الکل می‌تواند سبب خونریزی معده شود؟
بیمارانی که در مصرف الکل زیاده‌روی می‌کنند، در معرض خطر بالای خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی از جمله معده دارند. مشروبات الکلی تشکیل گاستریت را تسریع می‌کند و سبب تحریک زخم معده می‌شود که در عوض می‌تواند منجر به خونریزی معده شود.
علت خونریزی معده در کودکان چیست؟
در کودکان و نوجوانان سنین 5 تا 18 سال، خونریزی می‌تواند در اثر بیماریهای انعقادی، گاستریت، ضایعه دیولافوی، بیماری زخم گوارشی یا خوردن مواد سوزآور و خورنده رخ دهد.
آیا خونریزی معده می‌تواند سبب افت فشار خون شود؟
در صورتی که خونریزی معده ناگهانی و شدید باشد، ممکن است با کاهش شدید فشار خون، نبض تند و کاهش ادرار همراه باشد.
آیا ضربه می‌تواند سبب خونریزی معده شود؟
تروما و آسیب ناشی از ضربه فیزیکی و سوانح دیگر می‌تواند سبب آسیب‌دیدگی معده و گاه خونریزی یا پارگی آن شود. با این حال، رخداد این آسیب‌ها بسیار نادر است.
چگونه می‌توان خونریزی معده را قطع کرد؟
خونریزی معده گاه ممکن است خودبخود متوقف شود. به علاوه، اگر علت خونریزی معده مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) باشد، قطع آنها سبب قطع خونریزی می‌شود. با این حال، در اغلب موارد جلوگیری از خونریزی معده نیاز به مداخله پزشکی دارد. بنابراین در صورت مشاهده علائم در اولین زمان ممکن به پزشک مراجعه کرده و درمان خود را آغاز کنید.
آیا استرس و فشار عصبی می‌تواند باعث خونریزی معده شود؟
خونریزی معده عصبی می‌تواند در اثر مشکلات گوارشی ناشی از استرس و فشار عصبی مانند گاستریت و زخم معده رخ دهد.
آیا خونریزی معده می‌تواند سبب سرطان شود؟
خونریزی معده ممکن است یک علامت سرطان معده باشد.
برای خونریزی معده به کدام تخصص باید مراجعه کرد؟
همه متخصصان گوارش می‌توانند خونریزی معده را تشخیص داده و اقدامات مناسب برای کنترل و درمان آن را انجام دهند. دکتر علی صادقی فوق تخصص گوارش و کبد با تجربه بالا در تشخیص و درمان بیماریهای معده و سایر بیماریهای گوارشی کارنامه درخشانی در این زمینه دارند. برای دریافت مشاوره و نوبت‌دهی می‌توانید از طریق صفحه تماس با ما اقدام کنید.