رفلاکس معده (GERD) اختلال گوارشی است که بر حلقه عضلانی تأثیر می‌گذارد که بین مری و معده قرار دارد. این حلقه را عضله تنگ‌کننده پایینی مری (LES) می‌نامند. مبتلایان به رفلاکس معده از سوزش معده یا سوءهاضمه رنج می‌برند. از نظر برخی پزشکان، رفلاکس معده می‌تواند ناشی از بیماری به نام فتق هیاتال (فتق حجاب حاجز) باشد. خوشبختانه، در بیشتر موارد می‌توان با تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی مناسب رفلاکس معده را درمان کرد، اما برخی از مبتلایان هم باید سراغ درمان دارویی یا حتی جراحی بروند.
رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس معده (GERD) یکی از بیماری های شایع دستگاه گوارشی است که بر حلقه عضلانی تأثیر می‌گذارد که بین مری و معده قرار دارد. برای معرفی مفهوم رفلاکس معده لازم است فرآیند آن را برایتان توضیح دهیم. در قسمت فوقانی معده جایی که محل اتصال مری به معده است، دریچه‌ای قرار دارد که در حالت معمول بسته است و زمانی باز می‌شود که غذا از مری به معده می‌آید.
این دریچه را عضله تنگ‌کننده پایینی مری می‌گویند که در افراد مبتلا به ریفلاکس معده عملکرد درستی ندارد. یعنی یا دریچه کامل بسته نمی‌شود یا اینکه گاهی بی‌موقع باز می‌شود و نتیجه‌اش بازگشت محتویات معده به مری است. وجود آنزیم‌ها و اسیدی بودن محتویات معده به مرور زمان به جداره مری آسیب می‌رساند و فرد به بیماری ریفلاکس معده مبتلا می‌شود.
مشکل ذکرشده که با سوزش و درد در قسمت بالای شکم همراه است در ۳ حالت خفیف، متوسط و شدید بروز پیدا می‌کند. گاهی شدت و محل درد به حدی است که با درد قلبی اشتباه می‌گیرند.
علائم رفلاکس معده
شایع‌ترین علامت GERD سوزش سر دل است که معمولا از پشت استخوان سینه شروع می‌شود و به سمت گردن و گلو حرکت می‌کند. بسیاری از مردم احساس می‌کنند غذا به دهان برمی‌گردد و طعم اسیدی یا تلخ از خود به جا می‌گذارد.
سوزش، فشار یا درد ناشی از رفلاکس غالبا بعد از غذا خوردن بدتر می‌شود و می‌تواند تا ۲ ساعت طول بکشد. دراز کشیدن یا خم شدن هم می‌تواند به سوزش سر دل منجر شود. بسیاری از افراد در صورت ایستادن یا مصرف داروی آنتی‌اسید، احساس بهتری پیدا می‌کنند.
گاهی اوقات، بیماران درد ناشی از سوزش سر دل را با درد بیماری قلبی یا حمله‌ی قلبی اشتباه می‌گیرند، اما تفاوت‌هایی بین آن‌ها وجود دارد. غالبا ورزش درد بیماری قلبی را بدتر می‌کند و استراحت کردن باعث تسکین آن می‌شود، در حالی که درد ناشی از سوزش سر دل معمولا به فعالیت بدنی مربوط نیست. شما نمی‌توانید تفاوت این دو را تشخیص دهید، بنابراین در صورت داشتن هر گونه درد در قفسه سینه فورا به‌دنبال کمک پزشکی باشید.
از سایر علائم رفلاکس معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حالت تهوع یا استفراغ
- بوی بد دهان
- مشکل در تنفس
- مشکل در بلع (دیسفاژی)
- ساییدگی مینای دندان
- احساس وجود توده در گلو
اگر شب‌ها دچار رفلاکس شوید، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- سرفه‌ی مداوم
- التهاب تارهای صوتی (لارنژیت)
- ابتلا به آسم یا بدتر شدن علائم آسم
- مشکلات خواب
علائم خطرناک رفلاکس معده
همه افرادی که به بیماری رفلاکس معده مبتلا هستند، علائم و نشانه‌های یکسانی را در عملکرد سیستم‌های داخلی بدن خود تجربه نمی‌کنند. بلکه علائم خطرناک رفلاکس معده بسته به اینکه کدام یک از اندام‌های داخلی درگیر این بیماری شده یا از آن تاثیر گرفته‌اند می‌تواند متفاوت باشد. بیشتر این علائم که معمولا در بسیاری از بیماران مبتلا به رفلاکس معده مشترک است به شرح زیر است:
- سوزش معده یا احساس درد سر معده که گاهی به قفسه سینه نیز سرایت کرده و سبب می‌شود بیمار نتواند مرکز اصلی انتشار درد یا سوزش را تشخیص دهد.
- ترش کردن به نحوی که بیمار در گلو و دهان خود طعم تلخ یا ترشی را احساس می‌کند. گاهی ممکن بخشی از آخرین وعده غذایی مصرف شده توسط بیمار از معده به دهانش بازگردد.
- احساس سیری نامطلوب به نوعی که شخص پس از ساعت‌ها غذا نخوردن همچنان احساس سیری دارد.
- رفلاکس معده و بی حالی، بروز خلط گلو، تهوع و استفراغ نیز می‌تواند در برخی شرایط همراه بیمار باشد.
- گلو درد، سکسه‌های طولانی مدت و آزاردهنده که تمام عملکرد بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد، از دیگر نشانه‌های رفلاکس معده است.
علت ریفلاکس معده
یکی از دلایل عمده بیماری ریفلاکس معده، ناهنجاری مربوط به معده به نام فتق هیاتال است. این زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت بالای معده و LES در بالای دیافراگم (ماهیچه‌ای که معده شما را از قفسه سینه جدا می‌کند) حرکت کنند. به طور معمول، دیافراگم به نگه داشتن اسید در معده ما کمک می‌کند، اما اگر فتق هیاتال داشته باشید، اسید می‌تواند به سمت مری بالا برود و علائم بیماری ریفلاکس معده را ایجاد کند. سایر عواملی که می‌توانند منجر به بیماری ریفلاکس معده شوند، به شرح زیر است:
- خوردن وعده‌های غذایی سنگین یا دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا
- اضافه وزن یا چاقی
- خوردن یک وعده غذایی سنگین و خوابیدن به پشت یا خم شدن از ناحیه کمر
- خوردن میان وعده نزدیک به زمان خواب
- خوردن غذاهای خاص مانند مرکبات، گوجه فرنگی، شکلات، نعناع، سیر، پیاز یا غذاهای تند یا چرب
- نوشیدنی‌های خاص مانند الکل، نوشیدنی‌های گازدار، قهوه یا چای
- سیگار کشیدن
- باردار بودن
- مصرف آسپرین، ایبوپروفن، برخی از داروهای شل کننده عضلات یا داروهای فشار خون
در چه صورتی به پزشک مراجعه نماییم
- بروز علائم دو یا چند بار در هفته
- وخیم تر شدن علائم
- بروز علائم شب هنگام و بیدار کردن بیمار از خواب
- وجود علائم برای سال ها
- احساس درد و مشکل در بلع
- اختلال در انجام دادن کارهای روزمره به دلیل احساس درد و ناراحتی
رفلاکس معده چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پس از مراجعه فرد به پزشک و معاینه فیزیکی و بررسی علائم ظاهری در صورتی که پزشک به عارضه رفلاکس معده مشکوک باشد، از روش‌های زیر برای تشخیص دقیق استفاده خواهد کرد:
- آندوسکوپی فوقانی: در این روش پزشک یک لوله باریک را با دوربین از راه گلو وارد مری می‌کند و به بررسی دقیق مری و معده می‌پردازد. اگر فرد به رفلاکس معده دچار باشد، معمولا با آندوسکوپی همه چیز طبیعی به نظر می‌رسد؛ اما مواردی همچون التهاب مری تشخیص داده می‌شود یا ممکن است نیاز به نمونه‌برداری برای بررسی ابتلا به بیماری بارت باشد.
- تست PH: در این روش یک مانیتور کوچک از طریق لوله نازک و از راه بینی یا دهان به داخل مری هدایت می‌شود، درحالی که به دستگاه ثبت کننده همراه بیمار متصل است زمان و مدتی را که اسید معده به داخل مری برمی‌گردد، ثبت می‌کند. روش دیگر استفاده از کپسول است که طی آندوسکوپی داخل مری قرار داده می‌شود و PH مری را در زمان‌های مختلف ثبت می‌کند و پس از دو روز از طریق مدفوع دفع می‌شود.
- فشارسنج مری: در این روش انقباض عضلانی غیرارادی مری هنگام بلع و همینطور هماهنگی و نیروی اعمال شده عضلات مری اندازه‌گیری می‌شود.
- اشعه ایکس: پرتو‌های ایکس بعد از نوشیدن مایعی که لایه داخلی دستگاه گوارش شما را پر می‌کند، گرفته می‌شود. این روش به پزشک شما اجازه می‌دهد که محیط مری، معده و روده شما را ببیند؛ همچنین ممکن است از شما خواسته شود قرص باریم را بلع کنید که می‌تواند به تشخیص تنگی مری کمک کند.
- نمونه‌برداری: طی آندوسکوپی به‌منظور تشخیص عفونت و ناهنجاری‌های دستگاه گوارش نمونه‌هایی از بافت دستگاه گوارش برداشته می‌شود تا با میکروسکوپ ارزیابی شود.
رفلاس معده چه عوارضی دارد؟
رفلاکس معده در صورت بهبود نیافتن و درمان نشدن می‌تواند بدتر شود و با گذشت زمان التهاب مزمن در مری شما می‌تواند سبب عوارض جانبی شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
1. ازوفاژیت: التهاب مری یا ازوفاژیت ممکن است موجب سوزش سردل، درد قفسه سینه و بلع دردناک شود.
2. تنگی مری: در این حالت، مری در معرض تنگی قرار می‌گیرد و باعث اختلال و مشکل در بلع می‌شود.
3. مری بارت: تغییر بافت قسمت انتهایی مری است که در صورت درمان نشدن می‌تواند به سرطان مری منجر شود.
4. مشکلات تنفسی: ممکن است اسید معده را در ریه‌ها نفس بکشید که می‌تواند موجب مشکلات زیادی از قبیل احتقان قفسه سینه، خفگی و آسم شود.
5. درد باز در مری (زخم مرطوب): اسید معده می‌تواند بافت مری را از بین ببرد که باعث ایجاد درد شدید می‌شود. زخم مری می‌تواند خونریزی کند که باعث درد هنگام بلعیدن می‌شود.
آیا رفلاکس معده قابل درمان است؟
بله، رفلاکس معده قابل درمان است. درمان رفلاکس معده معمولاً شامل ترکیبی از تغییرات در رژیم غذایی، تغییرات در سبک زندگی و داروهای تجویزی است. در زیر چند راهکار برای مدیریت و درمان رفلاکس معده آورده شده است:
- تغییرات در رژیم غذایی: از مواردی که می‌تواند رفلاکس معده را تسکین بدهد، از جمله مصرف میزان کمتری از مواد غذایی چرب، پرچرب و چربی و آجیل، اجتناب از مصرف غذاهای چاشنی‌دهنده و غذاهای تند، مصرف میزان بیشتری از فیبر و غلات کامل و محدود کردن مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین و آلکل می‌باشد.
- تغییرات در سبک زندگی: از مواردی که می‌تواند به کاهش علائم رفلاکس معده کمک کند شامل کاهش استرس، کنترل وزن، فعالیت ورزشی منظم و جلوگیری از خوردن و دراز کشیدن بلافاصله پس از وعده غذایی می‌باشد.
- داروهای تجویزی: در صورتی که تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی به تنهایی کافی نبودند، پزشک ممکن است داروهای ضد اسید معده، ضد التهابی یا دیگر داروهای مرتبط را تجویز کند تا علائم رفلاکس معده را کنترل کند.
در هر صورت، مهم است که با پزشک خود در مورد هر علامت جدید یا تغییری که در علائم رفلاکس معده تجربه می‌کنید مشورت کنید تا برنامه درمانی مناسب برای شما تعیین شود.
پیشگیری از رفلاکس معده
برخی راهکارهای پیشگیری از رفلاکس معده شامل موارد زیر می‌باشند:
- تغییرات در رژیم غذایی: مصرف وعده‌های کوچک غذا و جلوگیری از خوردن غذاهای چرب، تند، چاشنی‌دهنده، شکلات، مواد آلکلی و کافئین می‌تواند به کاهش عوارض رفلاکس معده کمک کند. همچنین، اجتناب از خوردن غذاها 2-3 ساعت قبل از خواب و استفاده از مسنین کوچک‌تر برای خوردن نیز می‌تواند مفید باشد.
- کنترل وزن: افزایش وزن می‌تواند فشار بیش از حد بر معده ایجاد کند و عوارض رفلاکس معده را تشدید کند. حفظ وزن سالم و کنترل وزن از طریق تغییرات در رژیم غذایی و ورزش می‌تواند به پیشگیری از رفلاکس معده کمک کند.
- کنترل استرس: استرس و اضطراب می‌تواند علائم رفلاکس معده را تشدید کند. به عنوان راه‌حل‌های کنترل استرس، می‌توانید از تکنیک‌های تنفسی، مدیتیشن، یوگا، ورزش و فعالیت‌های آرام‌بخش مانند خواندن یا شنیدن موسیقی آرامش‌بخش استفاده کنید.
- عدم مصرف سیگار و الکل: سیگار و مصرف آلکل می‌توانند علائم رفلاکس معده را تشدید کنند، بنابراین بهتر است از مصرف آن‌ها پرهیز کنید.
- خواب به شکل مناسب: خواب با سر در ارتفاع می‌تواند به کاهش علائم رفلاکس معده کمک کند. به خصوص باید از خواب به سمت چپ استفاده کنید.
اگر علائم رفلاکس معده شما شدید شدن یا تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی بهبودی نداشت، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا برنامه درمانی مناسب برای شما تعیین شود.
