کولونوسکوپی که در انگلیسی Colonoscopy نامیده می شود، آزمایشی است که برای تشخیص تغییرات یا ناهنجاری های روده بزرگ و کولون کاربرد دارد. در طول آزمایش کلونوسکوپی، یک لوله طولانی و انعطاف پذیر (کولونوسکوپ) به داخل روده از طریق مقعد وارد می شود. یک دوربین فیلمبرداری کوچک در ابتدای این لوله تعبیه شده که به پزشک اجازه می دهد، داخل روده بزرگ را مشاهده کند.
در صورت لزوم، پولیپ ها یا انواع دیگر بافت های غیر طبیعی در حین کلونوسکوپی از طریق ابزارهای خاص برداشته می شوند. همچنین ممکن است، در طول کلونوسکوپی نمونه های بافتی (بیوپسی) نیز گرفته شوند.
کولونوسکوپی چیست؟
کولونوسکوپی یک فرایند تشخیصی است که با استفاده از یک دستگاه به نام کولونوسکوپ، داخل روده کلت به منظور بررسی و تشخیص مشکلات مختلف مانند پولیپ‌ها، زخم‌ها، التهاب‌ها یا خونریزی‌ها صورت می‌گیرد. این فرآیند از طریق وارد کردن یک لوله کلن بلند با یک دوربین کوچک به داخل مقعد و روده کلت انجام می‌شود.
پزشک معمولاً از کولونوسکوپ برای بررسی دقیق و تهیه نمونه از بافت‌های داخل روده کلت برای ارزیابی آنها در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌کند. این فرایند پیچیده نیازمند تجهیزات و تجربه حرفه‌ای است و معمولاً توسط پزشکان گوارش یا جراحان به انجام می‌رسد.
کولونوسکوپی می‌تواند به تشخیص زودرس و درمان صحیح مشکلات گوارشی مانند پولیپ‌ها و سایر تغییرات غیرطبیعی در داخل روده کلت کمک کند، از جمله اینکه اقدامات پیشگیری قبل از تبدیل شدن به مشکلات بزرگتر را فراهم سازد. اگر پزشک شما توصیه کرده که کولونوسکوپی انجام دهید، مهم است که با او در مورد فرایند، آماده‌سازی مورد نیاز و هر گونه سوال یا نگرانی خود صحبت کنید.
چرا کلونوسکوپی انجام می‌شود؟
به دلایل زیر پزشک ممکن است کولونوسکوپی را به شما توصیه کند:
- بررسی علائم و نشانه‌های روده: کولونوسکوپی می‌تواند به پزشک شما در کشف دلایل احتمالی درد شکم، خونریزی روده، یبوست مزمن، اسهال مزمن و سایر مشکلات روده کمک کند.
- غربالگری برای سرطان روده بزرگ: اگر در سن 50 سالگی و بالاتر هستید و غیر از سن هیچ گونه فاکتور خطربرای سرطان روده بزرگ وجود ندارد پزشک کولونوسکوپی را برای غربالگری سرطان روده بزرگ توصیه می‌کند. کولونوسکوپی یکی از گزینه های غربالگری سرطان روده بزرگ است. در مورد ریسک فاکتورهای سرطان روده در خانواده خود با پزشک خود صحبت کنید.
- اگر پزشک به دنبال پولیپ‌ها باشد: اگر قبلاً پولیپ داشته‌اید، پزشک ممکن است یک کلونوسکوپی پیگیری را برای جستجوی و برداشتن هرگونه پولیپ اضافی توصیه کند. این کار برای کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ انجام می‌شود.
کولونوسکوپی برای تشخیص چه بیماری‌هایی است؟
کولونوسکوپی (کولونوسکوپی به انگلیسی colonoscopy) به دلایل مختلفی انجام می‌شود. اکثر عمل‌های کولونوسکوپی روده به‌عنوان قسمتی از برنامه‌های غربالگری برای تشخیص سرطان کولون انجام می‌شوند. البته کولونوسکوپی به دلایل دیگری هم انجام می‌شود، از جمله:
- خون در مدفوع
- درد شکم
- اسهال
- تغییر در عادات روده یا مشاهده موارد غیرعادی در تصویربرداری اشعه ایکس یا سی تی اسکن کولون.
انجام کولونوسکوپی دوره‌ای به افرادی با سابقه قبلی پولیپ یا سرطان کولون و افراد با سابقه خانوادگی ابتلا به بعضی انواع سرطان‌های غیر کولون یا بیماری‌های مرتبط با سرطان کولون (مثل پولیپ‌های کولون) توصیه می‌شود. به‌این‌علت که خطر ابتلا به پولیپ و سرطان کولون در این افراد بیشتر است.
اینکه هر چند وقت یک‌بار باید کولونوسکوپی را انجام داد به میزان ریسک سرطان و موارد غیرطبیعی مشاهده شده در کولونوسکوپی‌های قبلی بستگی دارد. برای علائم سرطان روده بزرگ، علائم التهاب روده، علائم سرطان روده در زنان و علائم پولیپ روده می‌توان از این روش استفاده کرد. برخی از بیماری‌هایی که کولونوسکوپی در تشخیص آنها موثر است، در ادامه آورده‌ایم:
- بیماری پولیپ
- بیماری کولیت روده
- علت خونریزی مقعدی
- علائم بیماری کرون
- فیشرمقعد
- سندروم روده تحریک پذیر
- علت یبوست شدید
- تومور کارسینوئید
البته توصیه می‌شود که افراد سالم در معرض ریسک معمولی سرطان کولون از سن ۵۰ سالگی هر ۱۰ سال یک‌بار، باهدف خارج کردن پولیپ‌های کولون و قبل از سرطانی شدن آنها، تحت عمل کولونوسکوپی قرار بگیرند.
چه افرادی باید آزمایش کولونوسکوپی را انجام دهند؟
آزمایش کولونوسکوپی ممکن است به دلایل مختلفی به بیمار پیشنهاد می‌شود:
- سن بالاتر از 50 سال
- داشتن افرادی در خانواده درجه یک با سابقه بیماری‌های گوارشی، پولیپ روده، بیماری‌های التهابی روده و سرطان روده
- مشاهده تغییرات در اجابت مزاج به شکل دوره‌ای و متناوب بدون پاسخ به درمان‌های رایج
- مشاهده خون در مدفوع
- کاهش وزن ناگهانی
- داشتن سابقه پولیپ روده
- تغییر در عادات روده همچون مدفوع شل، مدفوع باریک تر از حالت معمول و یبوست
- عدم تخلیه روده به صورت کامل
برخی افراد که از خونریزی رکتوم، درد شکمی، اسهال مزمن، یبوست مزمن (درمان بواسیر) و دیگر مشکلات روده رنج می‌برند ممکن است به این آزمایش نیاز داشته باشند. پزشک با انجام این آزمایش می‌تواند علل بروز این مشکلات را تشخیص دهد.
اقدامات پیش از انجام کولونوسکوپی
- ۳ روز قبل از آغاز کولونوسکوپی باید رژیم غذایی سبک و مخصوصی که حاوی مقادیر مناسبی از فیبر غذایی است برای پاکسازی کامل روده ها آغاز گردد.
- ۴ روز قبل از انجام کولونوسکوپی نوشیدن آب و مایعات در طول روز افزایش یابد.
- اگر فرد از داروهای خاصی مانند آسپرین یا رقیق کننده های خون استفاده می کند یا به دیابت مبتلاست یا هر مشکل و بیماری دیگری دارد باید پزشک معالج خود را قبل از انجام کولونوسکوپی مطلع کند.
- مصرف داروهایی مانند ویتامین وهرگونه مکمل غذایی باید قبل از آغاز کولونوسکوپی به اطلاع پزشک معالج برسد.
- ۳ الی ۴ ساعت قبل از کولونوسکوپی از نوشیدن مایعات پرهیز شود.
- مصرف مکمل های آهن متوقف گردد.
- قبل از انجام کولونوسکوپی روده ها به طور کامل تخلیه شوند.
- مصرف محصولات لبنی حاوی لاکتوز قطع شود.
- از مصرف غذاهای نفاخ برای جلوگیری از نفخ شکم پرهیز گردد.
نحوه انجام کولونوسکوپی
قبل از آغاز کولونوسکوپی برای کنترل مستمر علائم حیاتی بیمار مانند فشار خون، ریتم ضربان قلب و میزان اکسیژن دریافتی او، بیمار به یک مانیتور وصل می‌شود. طول مدت زمان انجام این فرایند ۳۰ الی ۶۰ دقیقه می‌باشد. برای اینکه بیمار با احساس نا خوشانیدی در حین انجام این عمل مواجه نشود به بیمار کمی آرام بخش همراه با سرم تزریق می‌کنند تا راحت‌تر باشد. اگر در حین انجام فرایند، بیمار احساس ناراحتی کرد دوز بیشتری از آرام بخش را به او تزریق می‌نمایند.
برای انجام کولونوسکوپی بیمار باید به پهلوی چپ دراز بکشد و لوله‌ی کولونوسکوپ را به آرامی در مقعد او قرار می‌دهند. پزشک با حرکت آرام لوله در راست روده و روده‌ی بزرگ به دقت دیواره‌های آن را در مانیتور دستگاه بررسی می‌کند و اگر به بافت مشکوکی رسید از آن بیوپسی انجام می‌دهد. هنگامی که لوله‌ی کولونوسکوپ به انتهای روده‌ی باریک و سر روده‌ی بزرگ رسید فرد باید به آرامی به پشت دراز بکشد تا تصاویر بهتری از درون روده‌ی بزرگ قابل مشاهده باشد. در این مرحله ممکن است به روده‌ها گاز دی اکسید کربن تزریق کنند تا نمای واضح تری از آن به دست آید.
اگر کولونوسکوپی شما توسط پزشک متخصص و با تجربه‌ای که در انجام این کار مهارت دارد انجام شود این فرایند درمانی برخلاف ظاهر آن هیچ گونه دردی نخواهد داشت و شما در حین انجام فرایند متوجه هیچ چیزی نخواهید شد.
عوارض انجام کولونوسکوپی
انجام کولونوسکوپی ممکن است با چندین عارضه مزاحم همراه باشد:
- عوارض جراحی: در صورتی که کولونوسکوپی به صورت جراحی انجام شود (برای برداشتن پولیپ‌ها یا انجام تشخیص و درمان)، ممکن است عوارض جراحی نظیر خونریزی، عفونت یا آسیب به بافت‌های اطراف روی دهلیز مقعد وجود داشته باشد.
- عوارض طبیعی پس از فرآیند: پس از انجام کولونوسکوپی ممکن است احساس سردی، نفخ معکوس، بی‌حسی، خستگی، و افزایش گازهای روده‌ای را تجربه کنید. این عارضه‌ها ممکن است تا چند روز پس از فرآیند ادامه داشته باشد.
- خطرات نادر: ممکن است در نتیجه کولونوسکوپی، خطرات نادر مانند پرپشتی رینی، اختلالات قلبی، یا حساسیت‌های شدید به داروهای استفاده شده برای آرام‌بخشی مطلوب وجود داشته باشد.
در هر صورت، اگر پزشک شما کولونوسکوپی را توصیه کرده است، او احتمال انجام فرآیند در مقابل مزایا و عوارض آن را مورد بررسی و توضیح قرار خواهد داد. مهم است که هر گونه سوال یا نگرانی خود را با پزشک مطرح کنید تا اطمینان حاصل کنید و تصمیم منطقی‌تری بگیرید.
